ΧΑΡΙΛΑΟΣ ΡΟΔΑΝΟΣ. Ένας δεξιοτέχνης του βιολιού

Default 1
Ο δεξιοτέχνης του βιολιού Χαρίλαος Ρόδανος… Από τη χοροεσπερίδα του «Φιλοπρόοδου Συλλόγου Αγιασωτών» στο Κέντρο της Αγιάσου «Φαμάκα» (6-8-1996)
Ο Νίκος Διονυσόπουλος στην έκδοση “Λέσβος Αιολίς”. Τραγούδια και χοροί της Λέσβου» γράφει, αναφερόμενος στους μουσικούς της Αγιάσου (σελ. 81):«Ο Χαρίλαος και ο Σταύρος Ρόδανος, οι τελευταίοι μουσικοί από την περίφημη αγιασώτικη κομπανία «Οι Άννες», εκφράζουν με τον καλύτερο τρόπο το αγιασώτικο μουσικό χρώμα. Το γεγονός ότι ένα πλούσιο ρεπερτόριο από παλιούς σκοπούς και τραγούδια επιβιώνει ως τις μέρες μας, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην παρουσία και στη μουσική τους μνήμη. Ο Χαρίλαος είναι η περίπτωση του λαϊκού βιολιστή, του οποίου η μουσική παιδεία τίθεται στην υπηρεσία της παραδοσιακής μουσικής…».
Προσωπικά θυμάμαι το Χαρίλαο Ρόδανο εδώ και πολλά χρόνια να μη λείπει από καμιά μουσική εκδήλωση στην Αγιάσο: πανηγύρια, γλέντια, θεατρικές και μουσικές παραστάσεις του Αναγνωστηρίου, χοροεσπερίδες και άλλα. Οι ήχοι του βιολιού του, πραγματικά μαγευτικοί, ευφραίνουν την ψυχή, κερδίζουν το ζεστό χειροκρότημα. Η δεξιοτεχνία του αναγνωρίζεται απ’ όλους, γι’ αυτό άλλωστε και οι σόλο εκτελέσεις παραδοσιακών και κλασικών συνθέσεων είναι απολαύσεις μοναδικές. Στην πλάτη του έχει οκτώ δεκαετίες ζωής και πάνω από εξήντα χρόνια μουσικής προσφοράς. Όταν συζητάς μαζί του, νιώθεις τα μουσικά πράγματα από τις αρχές του αιώνα μέχρι σήμερα να παρουσιάζονται ζωντανά μπροστά σου. Είναι πραγματικά βαρύ το φορτίο του πολιτισμού που κουβαλά στις πλάτες του, ανεξάντλητος ο πλούτος των εμπειριών του, ατέλειωτες οι γνώσεις του. Ανταμώσαμε το πρωί της Κυριακής του Πάσχα σ’ ένα καφενείο της Αγιάσου. Αρχικά κουβεντιάσαμε για τις δύο πρόσφατες κυκλοφορίες, μια του Συλλόγου Αγιασωτών και μία του Πανεπιστημίου Αιγαίου και των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης, στις οποίες συμμετείχε. Γρήγορα όμως ανοίξαμε τη συζήτηση και σε άλλα θέματα. Χείμαρρος αληθινός ο Χαρίλαος, σε προκαλεί και σε προσκαλεί να τον ρωτάς συνέχεια και σε καθηλώνει με τις γνώσεις του. Γέμισα το μπλοκάκι μου με σημειώσεις, χωρίς βέβαια να εξαντλήσω το θέμα. Με την ικανοποίηση όμως ότι κάτι απέσπασα τον ευχαρίστησα και ανανεώσαμε το ραντεβού και για μια άλλη φορά.

Βιογραφικά στοιχεία

Ο Χαρίλαος Ρόδανος γεννήθηκε στην Αγιάσο το Νοέμβριο του 1914. Ο πατέρας του Στρατής ήταν μουσικός και παρέδιδε μαθήματα μαντολίνου και πνευστών. Σε ηλικία 15 χρόνων ο Χαρίλαος αγόρασε μαντολίνο και άρχισε μαθήματα, χρησιμοποιώντας μια μέθοδο με νότες. Όταν ολοκλήρωσε τη μέθοδο, άρχισε να βοηθά τον πατέρα του και να παραδίδει και ο ίδιος μαθήματα μαντολίνου. Στα 1930 έπαιζε στο κέντρο του «Κήπου της Παναγίας» στην Αγιάσο μια ορχήστρα, που ο βιολιστής της ήταν Ούγγρος. Ο Χαρίλαος μαγεύτηκε από τους ήχους του βιολιού που άκουγε για πολλές μέρες και αποφάσισε να μάθει βιολί. Το 1931 αρχίζει μαθήματα βιολιού στον παππού του Παναγιώτη, που ήταν κι αυτός μουσικός. Επειδή δεν είχε χρήματα να αγοράσει βιολί, ταχυδρομεί γράμμα σε μία θεία του στην Αμερική και της ζητάει να του στείλει ένα βιολί. Εκείνη ανταποκρίνεται στέλνοντας ένα φτηνό βιολί, που για προσωρινά τον ικανοποιούσε. Το 1932 πεθαίνει ο παππούς του και ο εγγονός, αφού κληρονόμησε το βιολί, άρχισε να αγοράζει και μεθόδους. Ήταν τέτοια η επιθυμία του, που ενώ το πρωί δούλευε ως μαθητευόμενος επιπλοποιός, το βράδυ μελετούσε βιολί. Το 1933 η κομπανία του πατέρα του τον κάλεσε να παίξει σ’ ένα γάμο. Εκείνος αρχικά δίστασε, αλλά πήγε. Έπαιζε όλη τη νύχτα μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες. Μαζί με τις 700 δραχμές, πάρα πολλά λεφτά για τα χρόνια εκείνα, κέρδισε τη φήμη του πολύ καλού οργανοπαίχτη. Σε λίγες μέρες μια παρέα Αγιασωτών που διασκέδαζε στο Σταυρί κάλεσε την κομπανία και ζήτησε και το «μικρό». Με τη δεύτερη εμφάνισή του καθιερώθηκε και δούλεψε επαγγελματικά μέχρι το 1935 που πήγε στρατιώτης.

 
Μετά τον πόλεμο του ’40, με τον πατέρα του, τον αδελφό του και άλλους μουσικούς συγκροτούν κομπανία με έγχορδα και πνευστά, ξακουστή σε όλο το νησί με την προσωνυμία «Άννις». Από το 1959, εξαιτίας της μετανάστευσης, μειώνεται ο κόσμος στα χωριά και οι δουλειές λιγοστεύουν απελπιστικά. Αναγκάζεται να κατέβει στη Μυτιλήνη και να δουλέψει σε διάφορα κέντρα, με πρώτο ένα «καμπαρέ» πολυτελείας της εποχής, το «FEMINA», που είχε ένα πλούσιο πρόγραμμα και του έδινε πολλά χρήματα. Στη Μυτιλήνη μένει μέχρι το 1975 που επιστρέφει στην Αγιάσο, την οποία βέβαια δεν είχε εγκαταλείψει, αφού συμμετείχε τόσο στις εκδηλώσεις του «Αναγνωστηρίου» όσο και στις γιορτές και στα πανηγύρια του χωριού. Συνεργάζεται με την οικογένεια Ζαφειρίου και δημιουργούν νέα ορχήστρα. Από το 1990, στο χώρο του Αναγνωστηρίου αρχίζει να παραδίδει μαθήματα βιολιού, μαντολίνου, κιθάρας και μπουζουκιού στα παιδιά του χωριού, δημιουργώντας παιδική ορχήστρα. Μέχρι σήμερα ο Χαρίλαος, παρά τα 83 του χρόνια, αεικίνητος, προσηνής και δημιουργικός, παρέα με το βιολί του εξακολουθεί να παραδίδει μαθήματα, να συμμετέχει στις εκδηλώσεις του Αναγνωστηρίου, στις μικρές και στις μεγάλες χαρές των Αγιασωτών τόσο στο χωριό όσο και στην Αθήνα.

 

– Κύριε Χαρίλαε, ύστερα από τόσα χρόνια στις ορχήστρες, πότε νομίζετε ότι οι άνθρωποι διασκέδαζαν καλύτερα;
– Τα παλιότερα χρόνια, πριν από το 1960, οι άνθρωποι αισθάνονταν την καλή μουσική και ξεχώριζαν τους καλούς μουσικούς. Ευχαριστιόνταν πολύ να ακούνε, να τραγουδάνε και να χορεύουν παραδοσιακά και σμυρνέικα τραγούδια. Πολλές φορές οι ορχήστρες έπαιζαν μέχρι το πρωί και οι γλεντιστάδες δεν πήγαιναν στη δουλειά. Προτιμούσαν να συνεχίσουν τη διασκέδασή τους. Οι καινούργιες γενιές δεν καταλαβαίνουν, δεν αισθάνονται την καλή μουσική, δεν ξεχωρίζουν το ωραίο από το άσχημο. Διασκεδάζουν με κατασκευάσματα που δεν έχουν μουσικότητα ούτε στίχο ούτε τίποτα. Η τηλεόραση και η δισκοπαραγωγή έχουν χαλάσει και το μουσικό αισθητήριο και την «ακουστική» των νέων ανθρώπων.

 

– Ποιος νομίζετε ότι φταίει γι’ αυτή την αλλαγή; – Υπάρχουν πολλοί λόγοι. Θα σου πω μερικούς.
– Φταίνε οι μουσικοί που έβγαλαν από το ρεπερτόριο τους τα παραδοσιακά και τα σμυρνέικα τραγούδια. Φταίνε οι οργανοπαίκτες που όταν παίζουν χρησιμοποιούν μηχανήματα με πολλά βατ, τα οποία είναι πολύ ενοχλητικά στους κλειστούς αλλά και στους ανοιχτούς χώρους. Αυτοί οι θόρυβοι χαλάνε, παραμορφώνουν τη μουσική και δε γίνονται δεκτοί από τα αυτιά των ακροατών. Φταίνε και τα ΜΜΕ που προβάλλουν συνεχώς φτηνά μουσικά κατασκευάσματα,, παρασύροντας τους νέους και αλλοιώνοντάς τους το μουσικό αισθητήριο.

 

– Παλιότερα διασκέδαζε ο κόσμος περισσότερο ή σήμερα;
– Παλιότερα οι άνθρωποι διασκέδαζαν περισσότερο και διασκέδαζαν πραγματικά. Συγκινούνταν από τη μουσική και συμμετείχαν στα γλέντια. Σήμερα έχουν χορτάσει από την τηλεόραση, το βίντεο και τις κασέτες και δείχνουν αδιαφορία. Γι’ αυτό άλλωστε οι μοναδικές δημόσιες διασκεδάσεις είναι κάποιες χοροεσπερίδες. Παλιότερα κάθε λίγο και λιγάκι είχαμε και ένα γλέντι: σε σπίτια, σε καφενεία, σε πλατείες.

 

– Ποιοι ήταν οι πιο γλεντζέδες στο νησί;
– Πολύ γλεντζέδες ανθρώπους είχαν τα Βασιλικά, η Αγία Παρασκευή, η Συκαμιά, η Γέρα, η Συκούντα, το Ίππειος, το Πλωμάρι και η Αγιάσος. – Μουσικούς καλύτερους είχαμε παλιότερα ή σήμερα;

 

– Η Λέσβος παλιότερα ήταν ξακουστή για τους μουσικούς της.
– Την ονόμαζαν Κέρκυρα, γιατί είχε πολλές και καλές ορχήστρες, τόσο λαϊκές όσο και ελαφρές ευρωπαϊκές και σπουδαγμένους μουσικούς, με γνώσεις και μουσική παιδεία. Οι περισσότεροι από τους καινούργιους, κυρίως τα μπουζούκια, δεν ξέρουν μουσική. Μαθαίνουν πρακτικά και παίζουν από κασέτες. Δεν είναι σε θέση ούτε νότες να διαβάσουν ούτε διασκευή να κάνουν. Σήμερα το νησί μας πάσχει τόσο από μουσικούς όσο και από ορχήστρες.

 

– Ποιες αλλαγές έφερε στις ορχήστρες και στα μουσικά πράγματα η εμφάνιση του μπουζουκιού;
– Το μπουζούκι μπήκε στις ορχήστρες ύστερα από το 1950 και αμέσως έγινε αρχηγός και τα άλλα όργανα έγιναν δευτερεύοντα. Πριν, αρχηγός ήταν το βιολί. Με την είσοδο του μπουζουκιού αλλάξανε οι συνθέσεις των τραγουδιών και όλα έγιναν σε στιλ μπουζουκιού. Οι αλλαγές που έφερε ήταν προς το χειρότερο, γιατί το μπουζούκι δε δένει με όλα τα όργανα. Πολλές φορές μοιάζει ξένο. Γι’ αυτό άλλωστε και στα δημοτικά τραγούδια δεν υπάρχει μπουζούκι, δεν έχει θέση. Στη δημοτική μουσική πρωταγωνιστούν τα άλλα έγχορδα και τα πνευστά, το μπουζούκι δεν ταυτίζεται μαζί τους, δε χωράει. Γενικά πιστεύω ότι το μπουζούκι χάλασε τη μουσική μας.

Default 5
Ο Χαρίλαος Ρόδανος με το σαντουριέρη Κώστα Ζαφειρίου και τον κιθαρίστα αδελφό του Σταύρο Ρόδανο (Αγιάσος 1994). (Λέσβος Αιολίς. Τραγούδια και χοροί της Λέσβου. Συλλογή-επιμέλεια: Νίκος Διονυσόπουλος, [Αθήνα 1996], σ. 89)
– Γιατί πιστεύετε ότι η παραδοσιακή μουσική συγκινεί και αρέσει;
– Η παραδοσιακή μουσική, τα δημοτικά και τα σμυρνέικα τραγούδια είναι βγαλμένα από τη ζωή και την ψυχή των απλών ανθρώπων, είναι βιώματα, φέρνουν αναμνήσεις και προκαλούν συγκίνηση. Η παραδοσιακή μουσική είναι αθάνατη, γιατί είναι πραγματική, δεν είναι κατασκεύασμα της στιγμής, για να καταναλωθεί δύο τρεις μήνες και μετά να εξαφανιστεί. Εγώ προσωπικά έκανα και κάνω αγώνα για να τη διασώσω. Έχω γράψει σε νότες 200 περίπου παραδοσιακούς σκοπούς, αλλά δεν έχω χρήματα να τα εκδώσω. Έχω κάνει ηχογραφήσεις στο Αναγνωστήριο και έχω παίξει σε πέντε δίσκους του Συλλόγου Αγιασωτών, του Σίμωνα Καρρά και του Νίκου Διονυσόπουλου. Από το 1990 κάνω μαθήματα σε μικρά παιδιά, δημιούργησα παιδική ορχήστρα και έκανα εφτά εμφανίσεις με τους μαθητές μου.

 

– Κύριε Χαρίλαε, είσαστε ευχαριστημένος από την αναγνώριση της προσφοράς σας;
– Τα τελευταία χρόνια η προσφορά, το ενδιαφέρον και η αγάπη για τη μουσική αναγνωρίστηκαν από πολλούς. Χρήματα δεν έχω κερδίσει. Άλλωστε και τώρα που κάνω μαθήματα δεν έχω οικονομική υποστήριξη από κανένα φορέα. Μέχρι το 1993 έπαιρνα κάποια χρήματα από τη ΝΕΛΕ, μετά όμως τα έκοψαν. Εγώ όμως δεν μπορούσα να σταματήσω τη δουλειά που είχα ξεκινήσει. Δεν μπορούσα να διώξω τα παιδιά, να κόψω το σεβντά τους. Συνεχίζω να διδάσκω και ικανοποιούμαι που αύριο κάποια από αυτά θα λένε ότι με είχανε δάσκαλο. Πάντως το χειροκρότημα που έχω κερδίσει είναι ανεκτίμητο. Γι’ αυτό είμαι πολύ ευχαριστημένος.(Το κείμενο πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφ. «Αιολικά Νέα». Δευτέρα 5 Μαΐου 1997, αρ. φύλλου 1834, σ. 20).

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΚΟΡΔΑΣ περιοδικό ΑΓΙΑΣΟΣ, 108/1998

TO ΜΑΤΖΟΥΝΙ ΤΗΣ ΠΡΕΣΒΕΙΑΣ, ΤΗΣ ΓΙΑΤΡΙΣΣΑΣ …

Το «βιάγκρα» το είχε ανακαλύψει η προπρογιαγιά μου η Πρεσβεία (Πρισβίγια), η γνωστή γιάτρισσα του χωριού, που έφτιαχνε πολλών ειδών ματζούνια για διάφορες περιπτώσεις, για το σαριλίκι, για το αφαλόκομμα, για τις εξαρθρώσεις, για την ψωρίαση, για τις ξερολειχήνες, για τις μυρμηγκιές, για τους καλόγερους και για άλλα. Έφτιαχνε ακόμα και ματζούνια για τη μακροζωία, για τη σεξουαλική ανικανότητα… Τις γητειές και τα σορόπια τα έμαθε στα παιδιά και στα εγγόνια της, δίνοντας σχετικές ορμήνειες ή αφήνοντας γραμμένες τις «ρετσέτες» της…

Η φυλλάδα που κρατούσε, με το πέρασμα του χρόνου χάθηκε. Η παράδοση όμως έμεινε. Ο γερο-Χαράλαμπος, ο εγγονός της, εφάρμοζε πολλά απ’ αυτά που θυμόταν, απ’ αυτά που είχε ακούσει. Για τη μακροζωία; Αισίως έπιασε τα 97. Όσο για το σεξ, δεν μπορούσα να τον ρωτήσω. Αλλά, από ό,τι λένε οι κακές οι γλώσσες, και σ’ αυτό δεν πήγαινε πίσω…

Τα υλικά, που θυμόταν για την παρασκευή του ματζουνιού για το σεξ, όπως του έλεγε η γιαγιά του, ήταν τα εξής: Πρώτα απ’ όλα νερό από τη βρύση του Καυλουμισμέρ. Το περνούσε τρεις φορές από το λαμπίκο, το ‘κανε τριπλή απόσταξη. Έβαζε μαζί γάλα από αγγρισμένη γαϊδούρα, ζουμί από βρασμένα αμελέτητα εφτά κοτσονάτων πετεινών, τριμμένη πιπερόριζα, εκχύλισμα από πικράγγουρα, μπόλικη ρίγανη, σπόρους από γαϊδουράγκαθα… Όλα αυτά τα ανακάτευε με μέλι ανοιξιάτικο και έφτιαχνε το ματζούνι…

Όποιος έπαιρνε από το ματζούνι αυτό γινόταν ταύρος… Μια γυναικούλα, περασμένης λίγο ηλικίας, την επισκέφτηκε κάποτε και της παραπονέθηκε. Τζάνουμ, ω Πρισβίγια, μη δίν’ς στου Μπουτέλ’ ματζούν’, γιατί έρχιτι στου σπίτ’ τσ’ ε μπουρώ α τουν νταγιαντήξου. Κάν’ σα γάδαρους αγγρισμένους. Μη πάθ’ τσι τίπουτα…

Ε, τώρα δεν έχω δίκιο να ισχυρίζομαι πως το «βιάγκρα» είναι όνομα και προϊόν αγιασώτικο; Για το όνομα βέβαια δε χωρά αμφιβολία. Καταπώς λεν οι γραμματιζούμενοι, παράγεται από συμφυρμό των ρημάτων βιάζου-αγγρίζου. Ας έχουν λοιπόν χάρη οι φαρμακοβιομήχανοι, που δε ζει η Πρισβίγια, να τους κάνει μήνυση, να τους ζητά πνευματικά δικαιώματα για το σωτήριο παρασκεύασμά της…

 ΠΡΟΚΟΠΗΣ ΚΟΥΤΣΚΟΥΔΗΣ

περιοδικό ΑΓΙΑΣΟΣ, 114/1999

ΑΓΙΑΣΩΤΕΣ ΔΕΣΜΩΤΕΣ ΣΤΗ ΜΑΚΡΟΝΗΣΟ

Πέρασε πάνω από μισός αιώνας από τότε που άνοιξε τις πύλες της η Μακρόνησος, σαν στρατόπεδο “εθνικής αναμόρφωσης”. Δεκάδες χιλιάδες είναι οι στρατιώτες απ’ όλες τις μονάδες, που πέρασαν από το κολαστήριο αυτό. Πολύ περισσότεροι οι “προληπτικώς συλληφθέντες” πολίτες, άντρες και γυναίκες, από κάθε γωνιά της χώρας μας.
Default 2
Αγιασώτες και Αγιασώτισσες κρατούμενοι… Διακρίνονται, από αριστερά, επάνω: 1. Γαβριήλ Ευστρατίου Καλαλές. 2. Μιλτιάδης Προδρόμου Λιμπερής. 3. Κατερίνα Ιωάννου Τσουλέλη, το γένος Προδρόμου Λιμπερή. 4. Ευανθία Ευστρατίου Καλαλέ. 5. (;). Κάτω: 1. Φωτεινή Ευστρατίου Πασχαλιά, σύζυγος Ευστρατίου Βαρβάκη. 2. Ελένη Ευστρατίου Πασχαλιά. 3. (;). 4. Αντώνης Ευστρατίου Καλαλές.
Η φιλοσοφία και οι σκοποί των εμπνευστών και ιδρυτών της Μακρονήσου ήταν η εξουθένωση της εαμικής εθνικής αντίστασης και η συντριβή του ΚΚΕ. Ο λαός μας έπρεπε με κάθε μέσο να υποταχτεί, να σκύψει το κεφάλι, να απαρνηθεί κάθε σκέψη για τα ιδανικά του σοσιαλισμού. Ακόμα έπρεπε να απαρνηθεί την ιστορία που έγραψε, όταν πάλευε με αυτοθυσία ενάντια στους κατακτητές.Η επιλογή της Μακρονήσου για την εφαρμογή ενός σχεδίου ατομικής και ομαδικής τρομοκρατίας, όχι μόνο για τους “μετεκπαιδευόμενους”, αλλά και για όλο το λαό, ήταν ιδανική, λόγω του ότι ήταν χώρος απόλυτα απομονωμένος ως νησί και εύκολα ελεγχόμενος και το βασικότερο κοντά στην Αθήνα.
Default 5
Η Μακρόνησος, ένα από τα κολαστήρια του παρελθόντος…
Η ιστορία της Μακρονήσου αρχίζει μετά τις εκλογές της 31ης Μάρτη 1946 και το όργιο της τρομοκρατίας που ακολούθησε. Είχε βέβαια προηγηθεί η Συμφωνία της Βάρκιζας, η οποία ήταν ένας απαράδεκτος συμβιβασμός με οδυνηρές συνέπειες για το δημοκρατικό κίνημα. Από το 1947, που έφτασε το πρώτο αρματαγωγό στη Μακρόνησο, δημιουργήθηκαν τα παρακάτω στρατόπεδα:
Α΄ Τάγμα Σκαπανέων A΄ ΕΤΟ. Α΄ Ειδικό Τάγμα Οπλιτών (1947-1953), το οποίο είχε Ειδικό Σχολείο Αναμορφώσεως Ιδιωτών (Ε.Σ.Α.Ι.) 1949-1950 και Στρατόπεδο Αναμορφώσεως Πολιτικών Εξόριστων, καθώς και Στρατόπεδο Γυναικών, όπου μετέφεραν τις γυναίκες από το Τρίκερι το Γενάρη του 1950.• Β΄ Τάγμα Σκαπανέων Β΄ ΕΤΟ. Β΄ Ειδικό Τάγμα Οπλιτών (1947-1953), το οποίο είχε Ειδικό Σχολείο Αναμορφώσεως Ιδιωτών (Ε.Σ.Α.Ι.) 1949-1950 και το Στρατόπεδο Αναμορφώσεως Πολιτικών Εξόριστων.• Γ’ Τάγμα Σκαπανέων Γ’ ΕΤΟ. Γ’ Ειδικό Τάγμα Οπλιτών (1947-1953). Το τάγμα αυτό μετατράπηκε σε τεράστιο εργοτάξιο καταναγκαστικών έργων.

Στρατιωτικές Φυλακές Αθηνών (Σ.Φ.Α.) 1947-1950. Από τους πρώτους μεταφέρονται εκεί οι ανήλικοι κρατούμενοι από τα Γιούρα.

Γ΄ Κέντρο Παρουσιάσεως Αξιωματικών (Γ’ Κ.Π.Α.) 1947-1948.

Στρατιωτικό Νοσοκομείο Μακρονήσου (Σ.Ν.Μ.) 1943-1953. Σ’ αυτό το στρατόπεδο απομονώθηκαν περίπου 1.100 έφεδροι αξιωματικοί και 90 μόνιμοι.

Στρατόπεδο Πειθαρχημένης Διαβιώσεως Πολιτικών Εξόριστων (1948-1950). Η δύναμη του στρατοπέδου αυτού, το πρώτο εξάμηνο του 1949, θα ξεπεράσει τους 12.000 πολιτικούς εξορίστους.

Default 8
Κρατούμενες στη Μακρόνησο. Μεταξύ τους διακρίνονται η Μαρία Παντελή Πατερέλη, η Ελένη Ευστρατίου Πασχαλιά και ο μικρός Άρης Κυριάκου Πασχαλιάς…
Τα χρόνια αυτά πολλοί είναι οι Αγιασώτες που πέρασαν για “αναμόρφωση”, είτε ως στρατιώτες είτε ως πολιτικοί κρατούμενοι. Από αυτούς αναφέρονται οι παρακάτω: Ευστράτιος Παναγιώτου Αβδελέλης, Μιχαήλ Αντωνίου Αγρίτης, Νικόλαος Αγρίτης, Κωνσταντίνος Βασιλείου Ανεζίνος, Ιωάννης Γρηγορίου Βέτσικας, Ιωάννης Παναγιώτου Ιακώβου, Γεώργιος Προκοπίου Καζαντζής, Παναγιώτης Νικολάου Κακαλιός, Ευστράτιος Καλαντζής, Αντώνιος Φωτίου Καναρέλης, Παναγιώτης Ευστρατίου Καπάτος, Παναγιώτης Κεραμιδάς (Αραπίνα), Οδυσσέας Ευστρατίου Κλήμος, Ιωάννης Χριστόφα Κουρβανιός, Γεώργιος Προδρόμου Λιμπερής, Μιλτιάδης Προδρόμου Λιμπερής, Πρόδρομος Λιμπερής, Παναγιώτης Θεοδώρου Μαγλογιάννης, Σαραντινός Μιλτιάδη Μαλιάκας, Παναγιώτης Μαλούκης, Βασίλειος Θεμιστοκλή Νουλέλης, Γεώργιος Κωνσταντή Παπάνης (Λιόλιας), Δημήτριος Παναγιώτου Σαρέλης, Ευστράτιος Νικολάου Τζανετόγλου, Φώτιος Αντωνίου Τζανής, Βασίλειος Παναγιώτου Τσιβγούλης, Ανδρέας Γρηγορίου Τσοκαρέλης, Παναγιώτης Τσοκαρέλης και Προκόπιος Ευστρατίου Χριστοφαρής. Και πολλοί άλλοι πέρασαν από εκεί, λόγω των δημοκρατικών τους φρονημάτων ή λόγω του ότι είχαν συγγενείς μαχητές στο Δημοκρατικό Στρατό. Γιατί, ας μην ξεχνάμε ότι, αν και ο εμφύλιος είχε λήξει στρατιωτικά στο Γράμμο το 1949, εδώ το τελευταίο γερό χτύπημα έγινε στις 2 Νοέμβρη 1950, με το θάνατο των Αντωνίου Αγρίτη, Χαράλαμπου Θεοδοσίου, Παναγιώτη Καρέτου ή Καρετέλη, Ελευθερίου Παπαθανασίου και Κυριάκου Πασχαλιά. Έτσι συναντάμε οικογένειες ολόκληρες να είναι εκτοπισμένες, άντρες και γυναίκες, ακόμα και γονείς, σε μεγάλη ηλικία, μαχητών του Δημοκρατικού Στρατού. Κορυφαία εγκληματική πράξη κατά των κρατουμένων αποτελεί το μακελειό στο Α’ ΕΤΟ στις 29 Φλεβάρη και 1 Μάρτη του 1948, με αδιευκρίνιστο ακόμα αριθμό νεκρών και τραυματιών.
Default 11
Αναμνηστική φωτογραφία από τη Μακρόνησο (Ιούλης 1949).

Διακρίνονται, από αριστερά, όρθιοι: 1.(;). 2.Παναγιώτης Κεραμιδάς (Αραπίνα ).3.Ευστράτιος Νικολάου Τζανετόγλου. 4.(;). 5.Ευστράτιος Καλαντζής. 6.Νικόλαος Αγρίτης. 7.Πρόδρομος Λιμπερής.
Καθήμενοι: 1. Μιχαήλ Αντωνίου Αγρίτης. 2.Ανδρέας Γρηγορίου Τσοκαρέλης. 3.(;). 4.Μιλτιάδης Προδρόμου Λιμπερής. 5.Παναγιώτης Τσοκαρέλης. (Από το Αρχείο του Γιάννη Χατζηβασιλείου. Παραχωρήθηκε από το Γεώργιο Σάββα)

Ο ελληνικός λαός, με τις εκλογές του 1950 και με την ευεργετική επίδραση της διεθνούς κοινής γνώμης, έβαλε τέλος σ’ αυτόν τον εφιάλτη. Διέλυσε τα στρατόπεδα της Μακρονήσου το 1954, τα όποια όμως με ελάχιστους φαντάρους διατηρούνται έως το 1957.Από το 1961, με τη μεταστέγαση και των Στρατιωτικών Φυλακών Αθηνών (Σ.Φ.Α.) στο Μπογιάτι, το ελληνικό κράτος παρέδωσε τον ιστορικό χώρο στην καταστροφική μανία του χρόνου, του ανθρώπου και των συμφερόντων. Μέχρι και δημοπρασία προκήρυξε για την αποξήλωση των μνημείων της ντροπής και την πώληση χρήσιμων δομικών υλικών. Το επίσημο κράτος επιχειρούσε να κρύψει την ντροπή του με την έμμεση ή άμεση καταστροφή του “Νέου Παρθενώνα”, που το ίδιο δημιούργησε. Χρειάστηκε μεγάλος και μακροχρόνιος αγώνας, για να κηρυχτεί, επί υπουργίας Μελίνας Μερκούρη, ολόκληρο το νησί ιστορικός τόπος και όλα τα κτίρια των στρατοπέδων διατηρητέα μνημεία.
Default 14
Γυναικόπαιδα σε στρατόπεδο (πιθανότατα, Ικαρία 1947-1948). Μεταξύ τους διακρίνονται η Ελένη Ευστρατίου Πασχαλιά, η Μαριάνθη Ιωάννου Γζουντέλη (Τινού), η Μαρία Παναγιώτου Χρυσάφη, η Βλοτίνα Ιωάννου Γζουντέλη (Τινού), η Νεφέλη Παντελή Πατερέλη…

(Από το Αρχείο του Γιάννη Χατζηβασιλείου)
Κλείνοντας, θα ήθελα να επισημάνω ότι η Μακρόνησος είναι ένα νησί μνημείων και μαρτυρίων και ότι θα μείνει για πάντα στη μνήμη του λαού μας ως τόπος βασανισμού και πόνου και ως σύμβολο αντίστασης στη βία και στο βιασμό της συνείδησης.

ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΛΟΓΕΡΑΣ
περιοδικό ΑΓΙΑΣΟΣ, 105/1998

Η ΑΓΙΑΣΟΣ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΟΓΔΟΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ. Ενδιαφέρουσα καταγραφή των ετών 1917-1918

Αγιάσος, μια πανέμορφη κωμόπολη της Λέσβου, με εργατικούς και πανέξυπνους κατοίκους, που με τα παλικαρίσια φερσίματα τους έδωσαν το «παρών» σ’ όλες τις δύσκολες στιγμές της ιστορίας του νησιού μας. Έζησαν όλοι μαζί αγαπημένοι, σαν ένα βουερό μελίσσι, και αυτό φαίνεται και από την παρακάτω πιστότατα (χωρίς διορθωτικές παρεμβάσεις), αναδημοσιευόμενη καταγραφή των σελίδων 196-197 «Οδηγού», ο οποίος βρίσκεται στο προσωπικό μου αρχείο και ο οποίος αναφέρεται στις αρχές του αιώνα μας και συγκεκριμένα στα έτη 1917-1918.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΑΛΙΚΗΣ

ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΛΕΣΒΟΥ

ΑΠΑΣΣΟΣ
(Κάτοικοι 7.000)
Κοινότης τον νομού και της νήσου Μυτιλήνης. Αποτελείται εκ της ομωνύμου πρωτευούσης. Ωνομάσθη εκ του πρώτου αυτής θεμελιωτού Μοναχού Αγίου Άσσου, μονάσαντος ενταύθα, κατά σχετικήν παράδοσιν, περί το έτος 1150. Είνε η τρίτη σημαίνουσα πόλις της Λέσβου. Απέχει της Μυτιλήνης ώρας 4 δι’ οδού αμαξιτής. Είνε εκτισμένη επί μαγευτικής τοποθεσίας επί ύψους 100 μέτρων εις τα ΒΑ πρανή του όρους Όλυμπος. Έχει ωραίον κοινοτικόν κήπον, της «Παναγίας» καλούμενον και εκτεινόμενον προς τα νότια της πόλεως. Παρ’ αυτήν, εις θέσιν «Πιτζίλια», διατηρούνται ερείπια της αρχαίας «Πενθίλης», επί λόφου δε προς τα ΒΔ λείψανα ενετικού φρουρίου, το «Κάστρο» ή «Καστέλλι». Κοινότης πλουσία έχουσα μεγίστην κτηματικήν περιουσίαν.
Default 4
Γνωστή άλλοτε στην Αγιάσο ήταν και η πανάρχαια πιλητική τέχνη.,.Στη φωτογραφία (1945;) διακρίνονται, από αριστερά, ο Ευστράτιος Σαββέλης (Πατάτα), ο Ευστράτιος Προκοπίου Χατζηκομνηνός (Κολλυβάς), ο Ευστράτιος Τραγέλης και ο πιλητής (κετσετζής) Προκόπιος Χατζηκομνηνός (Κολλυβάς).
(Τη φωτογραφία παραχώρησε ο Ευστράτιος Προκοπίου Χατζηκομνηνός. Sydney) 

Προϊόντα Γεωργικά: Κάστανα 150-160.000 οκάδες, οπώραι, έλαιον, όσπρια, δημητριακά, κηπεύσιμα εκλεκτά.

Μάρμαρα ερυθρόχροα.
Βιομηχανικά: Πήλινα αγγεία, δέρματα κατειργασμένα, κέραμοι, οινοπνευματώδη ποτά, σάκκοι, υφάσματα, μάχαιραι κλπ.

Αρχαί: Ειρηνοδικείον. Πταισματοδικείον. Υποθηκοφυλακείον. Συμβολαιογραφεία. Αστυνομία.

Ναοί: Αγία Τριάς. Θεοτόκος Κοίμησις μετ’ εικόνος της Θεοτόκου θεωρουμένης θαυματουργού.

Σχολεία: Ημιγυμνάσιον κλπ. (Όρα Εκπαίδευσις εις τον Γενικόν Οδηγόν Λέσβου). [Ημιγυμνάσιον: Καθηγηταί δύο. Διευθυντής: Νουλέλης Θεόφιλος. Μαθηταί 34. Δημ. εξατάξιον Αρρένων: Διδάσκαλοι 7. Διευθυντής: Παπουτσιδάκης Ιωάννης. Μαθηταί 419. Δημ. Πεντατάξιον Θηλέων: Διδασκάλισσαι 5. Διευθύντρια: Χριστοφορίδου Μαριάνθη. Μαθήτριαι 289].

Πανηγύρεις: Την 15ην Αυγούστου εις τον Ναόν Θεοτόκου της θαυματουργού.

Default 7
Φίρμα του παλαιού παντοπωλείου του Σταύρου Βασιλείου Παπουτσέλη, το οποίο βρισκόταν στο «Χάνι», απέναντι από την άλλοτε στέγη του Δημαρχείου… (Φωτογραφία Δημητρίου Αμπουλού. Αγιάσος 1987)
Επαγγελματίαι

Αγγειοπλαστεία: Κουρζής Ευστ., Κουρτζής Ηλίας, Τζίνης Βασίλειος, Τζίνης Προκόπιος.

Αγγειοπωλεία: Τάλιος Ευστ., Χατζησταύρου Δημ.

Αρτοποιεία: Ανδριώτης Ευστρ., Βαλέτσας Ευστρ., Κλήμου Ευστρ., Παπάζογλου Ν., Παραμυθιώτης Θεόδ., Σάββα Ευστρ., Χαλέλης Ευστ. Παν., Χαλέλης Ν. Παν.

Ασβεστοποιεία: Κωδωνέλλης Παρ.

Γαλακτοπωλεία: Ζαμπαδέλης Θεοδ.

Εδωδιμοπωλεία: Βοροντέλης Παν., Γαβές Γρηγόριος, Ευαγγελινού Ευστ., Ζεϊμπέκης Γεώργιος, Ηλιογραμμένος Γ., Κακλαμάνος Ηλίας, Κολομούνδος Θεόφιλος, Κοντενέλης Ευστ., Κοντινού Παν., Μαριγλής Ευριπ., Νουλέλης Θεμ., Οικονόμου Γ., Παπένης Προκόπης, Σάββας Αν., Σαμσαρδέλλης Απ., Σκλεπάρης Ευστ., Τράγος Ε., Χατζηβασιλείου Βασίλειος, Χατζημυλής Π., Χατζηφώτης Ευστ., Χριστοφαρής Παν., Χριστοφής Γρηγ., Χριστοφής Παν.

Ιατροί: Μαριγλής Θεμιστοκλής, Σκληπάρης Παν., Τζανετής Ιωάν.

Ιχθυοπωλεία: Βουνάτσος Γεώργ., Δόγγος Ευστρ., Τζίτζικας Ευστρ., Τοράνης Βασίλειος.

Καφενεία: Ανδρικού Παν., Γληζέλης Παν., Ζερδιλέλλης Δημ., Καρατζάς Ευστράτιος, Κοντανού Παν., Κουτουρατζής Παν., Κωμαΐτου Παν., Μάγειρας Άνθιμος, Μαγλουγιάννης Παν., Μαραγκός Κωνσταντίνος, Μπογιατζής Ευστρ., Νέδρας Θεμιστοκλής, Πληγηνιάτης Γεώργ., Πολυπάθου Παν., Πουδεράς Μιχαήλ, Σεμέλης Βασ., Σεμέλης Ευστρ., Σουσαμλής Παν., Στιάνου Παν., Τάλιος Μιχ., Χατζηεμμανουήλ Θεμιστ., Χατζηεμμανουήλ Παν., Χατζηπαναγιώτου Αθαν., Χατζηραβδέλης Δημ., Ψυρούκης Παν.

Κουρεία: Μαριγλής Σοφοκλής, Νταγκέλης Παν., Πατράκης Προκ., Πλημαρτέλης Ευστρ., Τοπανλής Γρηγόριος.

Κρεοπωλεία: Τσόκαρος Αντ., Χατζηεμμανουήλ Παν., Χατζηκομνηνού Ευστρ., Χατζηκομνηνού Νικ.

Μαγειρεία: Νίδρας Νεοκλής, Πασχαλιάς Κωνστ.

Μαχαιροποιεία: Μαμήλης Παν., Παπουτσής Χαρ.

Οδοντοϊατροί: Καραφύλλης Ευστρ.

Οινοπνευματοπωλεία: Ανδρικού Παν., Βαρουτέλης Ευστρ., Γαβές Γρηγ., Γερέλλης Θεμ., Γρηψέλλης Παναγ., Δόγκος Ευστρ., Ζερουτιλέλλης Δημ., Καρατζάς Ευστρ., Κοντανέλλης Παν., Κοντανού Παν., Κωμαΐτου Παν., Μάγειρας Άνθ., Μαραγκός Κωνστ., Μαριγλής Σοφ., Μπεγιάζης Ευστ., Παπάνης Προκ., Ρουγκέλης Δημ., Σαμαραδέλλης Απ., Σιμέλης Ευστ., Σουσαμέλλης Παν., Στιάνου Παν., Τάλιος Μιχ., Χατζηεμμανουήλ Παν., Χατζηπαναγιώτου Αθ., Χατζηραβδέλης Δημ., Χατζηφώτης Ευστ.

Default 10
Default 11
Αναμνηστική φωτογραφία της προπολεμικής περιόδου, στον Κήπο της Παναγίας. Διακρίνονται, από αριστερά, ο Μιχαήλ Καρίκας, ιεροψάλτης του Ιερού Προσκυνήματος της Παναγίας Αγιάσου και μετέπειτα πρωτοψάλτης της Μητρόπολης Μυτιλήνης, ο Ευστράτιος Αξιομάκαρος (καθήμενος), ο μετέπειτα ιερέας Προκόπιος Κουρτζής και ο Αριστοφάνης Μολυβιάτης (καθήμενος). (Τη φωτογραφία παραχώρησε ο Γρηγόριος Μπράτσος)
Τα σακοποιεία της Αγιάσου παλαιότερα επεξεργάζονταν την αιγότριχα και απασχολούσαν πολλούς εργάτες και εργάτριες…
(Τη φωτογραφία παραχώρησε ο Χρίστος Πράτσος)
Οπλοδιορθωταί: Μακρέλλης Νικ. Πεταλωτήρια: Κοτουκόδης Ευστ., Κυριάκος Κασμάτσος, Κυπριωτέλλης Ιωάν., Πατρικάς Γρηγ., Ρουγκέλης Γεώργιος.Ραφεία: Λιμπερής Μιλτ., Σκορδάς Ευστρ. Σάκκων κατασκευασταί: Γκιζέλλης Θ., Γούναρης Παν., Δουλαδέλλης Γεώργιος, Καχιλέλλης Θεμ., Καχιλέλλης Π., Παπάνης Αν., Πιγέλιος Βασ. ή Ηλίας.

Σανδαλοποιεία: Ιατρού Αρχοντίτσης, Κάναρος Φώτιος, Ρούσσος Σταύρος. Σιδηρουργεία: Ρουγγέλης Γεώργιος. Συμβολαιογραφεία: Βαμβουρέλλης Δημ. Τσαρουχοποιεία: Κλειδαράς Ευστ., ΚόναροςΝ., Κόναρος Φώτης, Παραμυθέλλης Απ., Ρουμπάνης Τζοάννος, Ρούσου Ευστ.

Υποδηματοποιεία: Αναστασέλλης Πολύδωρος, Γιατρού Ιωάννης, Δεμηργκέλλης Προκόπ., Ιακώβου Ευστράτιος, Καμνέλλης Ιωάννης, Καπτανής Παν., Καραδέλλης Σταύρος, Λιβανός Ευστρ., Μπάλεσης Αντ., Μπάλεσης Βασ., Παπαθεοφράστου Δημ., Τζένης Παν., Τοπανλής Ευστρ., Φραντζής Ευστρ., Φραντζής Θεμιστοκλής, Χατζησταύρου Παν.

Υφασμάτων έμποροι: Αναστασέλλης Ηρακλής, Βασιλάκης Σταύρος, Κύπριος Χριστόφας, Μαλακέλης Γρηγ., Μαλακέλης Ιωάν., Μουλαδούλας Παν., Μπάλεσης Σωτήριος, Σπανέλης Δημοσθ., Σταυρακέλλης Ευστρ., Χατζηπροκοπίου Αλκ., Χατζηπροκοπίου Μιχ., Χατζηπροκοπίου Περ.

Φαρμακεία: Μωυσόγλου Παν.

Χρυσοχοεία: Σκουτέλλης Γρηγόριος.

περιοδικό ΑΓΙΑΣΟΣ, 104/1998