Ας δούμε τι λέγει η δ/νις Μύρτα Αμανίτου στη τοπική εφημερίδα «Αγιάσος» της 8ης Μαΐου 1932 αριθ. φυλ. 50 με τίτλο «Το θέατρο στην Αγιάσο».
Του κ. ΜΙΛΤΙΑΔΗ ΣΚΛΕΠΑΡΗ
Γ’
Ας δούμε τι λέγει η δ/νις Μύρτα Αμανίτου στη τοπική εφημερίδα «Αγιάσος» της 8ης Μαΐου 1932 αριθ. φυλ. 50 με τίτλο «Το θέατρο στην Αγιάσο».
«Κύλισαν από τότε 30 περίπου χρόνια, που ένας φοιτητής της Ιατρικής διάβασε μια κριτική για τη σημασία και επίδραση του θεάτρου επί των ατόμων, από την εποχή που πρώτος ο Φρύλιος το 498 π.Χ. εισήγαγε τα γυναικεία πρόσωπα στο δράμα εις την τότε εξέλιξη του θεάτρου και των θεατρικών συγγραφέων. Σκέφτηκε πως δεν θα ‘ταν άσχημα αν έκανε και στο χωριό του ένα συγκρότημα ερασιτεχνών ηθοποιών. Την ιδέα του την εκοινοποίησεν σε μερικούς φίλους του, την επεκρότησαν κι’ άρχισαν να μελετούν αμέσως τη «Μαρία δόξα πατρί» του Βερναρδάκη, τα ωδικά μέρη της οποίας εμελοποίησε μουσική ιδιοφυία της Αγιάσου, που η ιδιοτροπία την άφησε στην αφάνεια. Από τότε, ετέθη ο θεμέλιος λίθος, να πούμε, του Ε.Ο.Α. (Ερασιτεχνικού Ομίλου Αγιάσου)…….».
Σημ.: Ο φοιτητής της ιατρικής ήταν ο πατέρας της Ιωάν. Αμανίτης και η μουσική ιδιοφυία ο παππούς της Κομνηνός Αμανίτης που από μετριοφροσύνη αποφεύγει να τους κατονομάσει. Δια τα πρόσωπα που πήραν μέρος δεν μας αναφέρει τίποτα.
Ο Στρατής Κολαξιζέλλης στο «Θρύλος και Ιστορία της Αγιάσου» στο 4ο τεύχος που εξέδωσε το 1950 και στη σελίδα 321 με τίτλο «Η πρώτη Φιλόπτωχος Αδελφότης», γράφει:
«Ως επακολούθημα της πυρκαγιάς, το ίδιον έτος 1879 συνεστήθη και η πρώτη «Φιλόπτωχος Αδελφότης» με τον σκοπόν να περιθάλπει πτωχούς και βοηθεί τους εκ της πυρκαγιάς πυροπαθείς. Επειδή παγίους πόρους είχε μόνον τις συνδρομές των μελών και την οικονομικήν ενίσχυσιν της Εκκλησίας, δια να εξεύρη και άλλους πόρους, έδωσεν εις την μεγάλην αίθουσαν του Αλληλοδιδακτικού Σχολείου του 1848 την πρώτην θεατρικήν παράστασιν με την «Βαβυλωνία» του Δ. Βυζαντίου, επιστρατεύσασα ως ηθοποιούς τους πρώτους ερασιτέχνας της Αγιάσου. Ο ενθουσιασμός των κατοίκων που προεκλήθη από τις παρεξηγήσεις των προσώπων του έργου, οι όποιες προέρχονται από τις κατά τόπους γλωσσικές διαφορές, παρεκίνησαν την αδελφότητα να επαναλάβει την παράστασιν, να δώσει και άλλες παραστάσεις με έργα άλλων συγγραφέων, αν και δεν έβρισκαν γυναίκας διά τα γυναικεία πρόσωπα, διότι η σκηνή του θεάτρου κατά την εποχήν εκείνην δια τας γυναίκας ήτο απηγορευμένος καρπός, και τα γυναικεία πρόσωπα τα υποκρίνονταν άνδρες. Από τότες οι θεατρικές παραστάσεις στην Αγιάσο, έγιναν παράδοσις, η οποία συνεχίστηκε μέχρι της κατοχής των Γερμανών.
Σημ.: Ο Κολαξιζέλλης φέρνει την «Φιλόπτωχο Αδελφότητα» πως έδωσε την πρώτη παράσταση. Στα αρχεία του Αναγνωστηρίου δεν αναφέρεται πουθενά η «Φιλόπτωχος Αδελφότης». Υπάρχει μόνο η σφραγίδα της με χρονολογία 1879. Το Αναγνωστήριο όταν ιδρύθηκε το 1894 ελέγετο Φιλόμουσος Αδελφότης «Η Ανάπτυξις» μέχρι το πρακτικόν υπ’ αριθ. 15. Και απ’ το πρακτικόν υπ’ αριθ. 16 αναγράφεται ως Αναγνωστήριον Αγιάσου «Η Ανάπτυξις». Δεν αναφέρη τον εμπνευστήν και δημιουργόν του θεάτρου ούτε και τα πρόσωπα που πήραν μέρος στη πρώτη παράσταση. Αναφέρει το μέρος που δόθηκε η παράσταση, το Σχολειό που είναι σ’ όλους γνωστό.
Την εποχή αυτή 1879 δεν τολμούσε κανείς ούτε και να διανοηθή το ανέβασμα στην σκηνή του θεάτρου γυναίκας. Σ’ επαγγελματικούς θιάσους περιοδεύοντας ως το 1928 με 1930 τους γυναικείους ρόλους τους υπεδύοντο άνδρες.
Η παράδοσις των παραστάσεων σταμάτησε τα χρόνια της Γερμανικής κατοχής που είχαν σταματήση τα πάντα και μόνο αγώνας επιβιώσεως γινόταν τότε. Συνεχίστηκαν ύστερα όταν επανιδρύθη το Αναγνωστήριο, στις 9 Μαΐου 1952, (είχε διαλυθή με απόφαση του Πρωτοδικείου) και συνεχίζονται μέχρι και σήμερα, με πιο μεγάλη επίδοση, που έφθασαν και ανέβηκαν εις το τελευταίο σκαλοπάτι της οπερέτας.
Άλλο γραπτό κείμενο δεν έχουμε υπ’ όψι μας μας να υπάρχη. Τόσον η δ/νις Μύρτα Αμανίτου, όσον και ο Στρ. Κολαξιζέλλης, διαφωνούν ριζικά με τα βιβλία του αρχείου του Αναγνωστηρίου και προς τη χρονολογία της πρώτης παραστάσεως και προς το έργο που πρωτοπαίχθηκε. Διαφωνούν ακόμα και μεταξύ τους.
Η Μύρτα Αμανίτου ήταν ένας άνθρωπος με καλλιτεχνική διάθεση, με προοδευτικές αντιλήψεις, με φιλολογικά ενδιαφέροντα. Είχε δεχτεί την επίδραση του παππού της Κομνηνού Αμανίτου, λαμπρού μουσικού της Αγιάσου, καθώς επίσης και του πατέρα της Γιάννη, ο οποίος, εκτός από την ιατρική που είχε σπουδάσει, αγάπησε υπερβολικά το Αναγνωστήριο της πατρίδας του κι έδωσε ώθηση στο ερασιτεχνικό θέατρο από τις αρχές του αιώνα. Η ίδια ανέβηκε από νωρίς στη σκηνή και κατόρθωσε να επιβληθεί. Το 1924 πήρε μέρος στην παράσταση του έργου του Δημ. Κορομηλά «Ο Αγαπητικός της βοσκοπούλας». Ας σημειωθεί πως στην παράσταση αυτή πήραν μέρος για πρώτη φορά γυναίκες της Αγιάσου. Το 1931 πήρε μέρος στην παράσταση του έργου του Αλέξανδρου Μπισσόν «η Άγνωστος». Κι αργότερα όμως, παρ’ όλο που ήταν εγκατεστημένη στη Θερμή, από όπου καταγόταν η μάνα της, δεν έπαψε να ενδιαφέρεται για την Αγιάσο. Πάντοτε στην υπηρεσία του τόπου της, πάντοτε πρόθυμη για το καλό και για την πρόοδό του.
Αναμνηστική φωτογραφία των ερασιτεχνισσών από την παράσταση του έργου «Ο Αγαπητικός της βοσκοπούλας» (1924). Διακρίνονται από αριστερά προς τα δεξιά: Ευστρ. Αγγελή, Μερόπη Παπαγεωργίου, Μύρτα Αμανίτου, Μαριγούλα Γρ. Τζανετή (πίσω), Ηλέκτρα Κολαξιζέλη, Μαρίκα Κοντούλη, Αγγ. Κουρτζή, Έλλη Μιχ. Σκλεπάρη και Έλλη Κοντούλη. (Τη φωτογραφία παραχώρησε η Μαρίκα Κοντούλη-ΤοκμακΙδου)
Αξίζει να φέρουμε στη μνήμη των παλαιών και να παρουσιάσουμε στους νέους το Μιλτιάδη Σουσαμλή ή Χρόνη, για να γνωρίσουν ποιός ήταν και τι πρόσφερε στο Αναγνωστήριο και στο Γυμναστικό Σύλλογο Αγιάσου «Όλυμπος».
Αξίζει να φέρουμε στη μνήμη των παλαιών και να παρουσιάσουμε στους νέους το Μιλτιάδη Σουσαμλή ή Χρόνη, για να γνωρίσουν ποιός ήταν και τι πρόσφερε στο Αναγνωστήριο και στο Γυμναστικό Σύλλογο Αγιάσου «Όλυμπος».
Ο πατέρας του Μιχάλης Σουσαμλής ήταν σπουδαίος στην εποχή του κάλφας οικοδομών. Τ’ αδέρφια του όλα μουσικοί επαγγελματίες. Ό ίδιος παραστράτησε κι ακολούθησε άλλο επάγγελμα. Έφτιαχνε φανάρια, λαδόμπρικα, τζεζβέδες, τυροξύστες, γκιούμια. Ήταν φαναρτζής. Αγαπούσε το επάγγελμά του και δούλευε με μεράκι. Όλα τα χρόνια τα πέρασε μέσα στο Χάνι, όπου είχε και το μαγαζί του.
Η καλλιτεχνική διάθεσή του ξύπνησε κι εκδηλώθηκε το 1916-1918, όταν τον πρωτανέβασαν στη θεατρική σκηνή του Αναγνωστηρίου. Έπαιξε στα έργα του Περεσιάδη «Γκόλφω», «Σκλάβα», «Εσμέ», του Βότσαρη «Η ψυχοκόρη και ο λήσταρχος Κρικέλας», κι απέδωσε θαυμάσια τους ρόλους που υποκρίθηκε, γιατί τους ένιωθε, τους αισθανόταν και τους ζούσε, ας ήταν τα γράμματά του λίγα. Τ’ αποκορύφωμα, το ζενίθ της επιτυχίας του, ήταν στο έργο του Δημ. Κορομηλά «ο Αγαπητικός της Βοσκοπούλας», στό ρόλο του μπαρμπα – Χρόνη, που του ήρθε καλούπι, κόλλησε καλά, επιβλήθηκε, εκτόπισε κι εξαφάνισε τ’ όνομά του. Κανείς πια δεν τον φώναζε μ’ αυτό. Όλοι τον φώναζαν Χρόνη. Και μεις από δω και πέρα Χρόνη θα τον αναφέρουμε.
Διαφάνεια Πάνου Ε. Κολαξιζέλη
Ο Χρόνης αγάπησε τ’ Αναγνωστήριο με το θέατρό του όσο λίγοι και πρόσφερε πολλά, πάρα πολλά. Σύχναζε σ’ αυτό. Οι συζητήσεις που έκανε με τα «φραγκέλια» – έτσι λέγανε τα χρόνια κείνα τους μαθητές του Γυμνασίου και τους φοιτητές – ήταν πάντα για το θέατρο, που του είχε γίνει πάθος. Σηκωνόταν απάνω, μονολογούσε με τη βροντερή φωνή του κι έκανε τους ρόλους των έργων που είχε παίξει. Και στο μαγαζί του, την ώρα της δουλειάς, άφηνε απ’ το χέρι του τη χαβιά κι έκανε τα ίδια, καθώς επίσης και στον περίπατο πρωί και βράδυ. Όσοι τον έβλεπαν και τον άκουγαν δεν ξαφνιάζονταν και δεν τον παρεξηγούσαν, γιατί τον ήξεραν. Τα «φραγκέλια» παρακολουθούσαν το μονόλογο και τον τρόπο που έκανε τους ρόλους των έργων που είχε παίξει, με μεγάλη προσοχή κι ενδιαφέρον. Όσες φορές βρέθηκε τ’ Αναγνωστήριο σε κρίση και κινδύνεψε να πέσει σε μαρασμό και νάρκη, ο Χρόνης σαν κλώσσα μάζευε τους νέους και με θεατρική παράσταση, που ήξερε τον τρόπο κι έβρισκε τους κατάλληλους ερασιτέχνες να την πάρουν στα χέρια τους, τ’ αναζωπύρωνε και το κρατούσε.
Τα θεατρικά έργα που έπαιζε τ’ Αναγνωστήριο ήταν έργα του βουνού, ειδυλλιακά, με την αθάνατη φουστανέλα. Μ’ αυτή γνώρισε κι ήξερε το θέατρο ο Αγιασώτης. Για πρώτη φορά το 1925 ανέβασαν στη σκηνή έργο σύγχρονο, σαλονιού, το «Κόκκινο πουκάμισο» του Σπύρου Μελά. Ο Χρόνης προσπάθησε να ματαιώσει την παράσταση, χωρίς να το καταφέρει. Συνέχεια διαμαρτυρόταν και φώναζε πως καταστρέφουν το θέατρο, πως αυτό που θα έπαιζαν δεν είναι θέατρο, αλλά μασκαραλίκι. Δεν μπορούσε να το χορτάσει το μυαλό του, όπως και πολλών άλλων Αγιασωτών, πως υπάρχει θέατρο χωρίς φουστανέλα.
Ο Χρόνης ήταν και πρωτοπόρος του αθλητισμού. Το 1930 που αναγνωρίστηκε ως αθλητικό σωματείο ο Γυμναστικός Σύλλογος Αγιάσου «Όλυμπος», στις πρώτες εκλογές πρόεδρο βγάλανε το Χρόνη, αντιπρόεδρο το Μιχάλη Χατζηευστρατίου, γραμματέα τον Αντώνιο Ηρ. Αναστασέλη, ταμία τον Παναγιώτη Αρ. Πολυπάθου και σύμβουλο το Δημήτριο Μουτζουρέλη. Ο Χρόνης φάνηκε αντάξιος της τιμής, που του κάνανε. Στις μέρες της προεδρίας του κατάφερε πολλά και μεγάλα.
Άρχισε με τη θεατρική παράσταση «Μια νύχτα μια ζωή. . .» του Σπύρου Μελά, που δόθηκε στις 25.12.1930 και 4.1.1931. Κατόρθωσαν ν’ ανεβάσουν στη σκηνή για τους γυναικείους ρόλους γυναίκες, τη Μύρτα Αμανίτη και τη Νίνα Σουρλάγκα. Επειδή δε βρέθηκε το τρίτο γυναικείο πρόσωπο, αναγκάστηκε να το υποδυθεί ο Βασίλης Ιακώβου. Ήταν η δεύτερη φορά που στη σκηνή ανέβαιναν γυναίκες. Ακόμα κατόρθωσε για πρώτη φορά να οργανωθεί και να δοθεί στις 14 καί 21.2.1931 χορός στην Αγιάσο, παρ’ όλες τις αντιδράσεις. Την ίδια εποχή ρίχτηκε η ιδέα της έκδοσης εφημερίδας στην Αγιάσο που καρποφόρησε. Κυκλοφόρησε στις 19.4.1931, την Κυριακή του Θωμά, το πρώτο φύλλο της «Αγιάσου». Εκδότες ο Μιλτιάδης Σκλεπάρης, ο Βασίλης Ιακώβου κι ο Παναγιώτης Ευαγγελινός.
Με αίτησή του ο Γυμναστικός Σύλλογος Αγιάσου ζήτησε από την τότε Κοινότητα να του παραχωρήσει το κεραμοποιείο της, στο Καμπούδι, για γήπεδο. Η Κοινότητα όχι μόνο το παραχώρησε, αλλά επιχορήγησε το Σύλλογο και με 2000 δραχμές. Με το ίδιο ποσό επιχορήγησε το Σύλλογο κι η εκκλησία της Παναγίας. Με αίτησή του ζήτησε κι από το Υπουργείο Παιδείας χρηματική ενίσχυση για εκβραχισμό του κεραμοποιείου. Με ενέργειες του τότε φοιτητή Στρατή Καβαδέλλη επιχορηγήθηκε μέ 20000 δραχμές.
Ο Σύλλογος με επικεφαλής τον πρόεδρο Χρόνη σαν εργάτη άρχισε τον εκβραχισμό και την ισοπέδωση του κεραμοποιείου. Ο Χρόνης, πρωτοπόρος της αθλητικής ιδέας, παρόλο που δούλευε για πρώτη φορά σε βαριά χειρωνακτική εργασία, απέδιδε όσο δυο εργάτες. Μέσα σ’ ένα μήνα το κυπαρισσένιο του κορμί άρχισε να γέρνει και το πρόσωπό του να παίρνει το χρώμα του γηπέδου, από τον ήλιο. Αυτά πρόσφερε ο Χρόνης στο Γυμναστικό Σύλλογο Αγιάσου σαν πρώτος πρόεδρος του.
Η παρέα μας ήταν δεμένη πολύ με το Χρόνη. Τον εκτιμούσαμε και τον σεβόμασταν, γιατί ήταν άνθρωπος με ευγενικά αισθήματα. Κι ο Χρόνης όμως μας αγαπούσε όλους. Σα βάζαμε στο φούρνο γιουβέτσι, ήταν αδύνατο να μην του βρει «ξούρια». Πότε πως δεν έχει «ζ’μέλ(ι) για βούτ’μα», πότε πως η σάλτσα ήρθε λίγη, πότε πως δεν είναι καλά βρασμένο κι άλλα. Δικαιολογούσε τους φουρνάρηδες, γιατί δεν είχαν τον καιρό να φροντίζουν το γιουβέτσι που θέλει πολλή επιστασία. Και λυπόταν που δεν είχε τον καιρό να ψήσει αυτός το γιουβέτσι στο μαγαζί του, πάνω στο «π’χανέλ(ι)», για να μας δείξει ποιο είναι το γιουβέτσι, που να τρώμε και να γλείφουμε τα δαχτύλια μας.
Ο Χρόνης έγινε και κινηματογραφικός αστέρας. Το φθινόπωρο του 1930, όταν ήρθε στην Αγιάσο ο σκηνοθέτης Ορέστης Λάσκος με συνεργείο για να γυρίσει το έργο του Λόγγου «Δάφνις και Χλόη», έκρινε το Χρόνη κατάλληλο να υποκριθεί το ρόλο του Φιλητά. Ένα γράμμα με τη φίρμα της «Φίνος Φίλμς», που πήρε ο Χρόνης απ’ την Αθήνα και τον ειδοποιούσε να είναι έτοιμος για το γύρισμα μιας καινούργιας ταινίας, τον ξεσήκωσε. Επειδή δε βρήκε βαλίτσα – στα χρόνια εκείνα δεν υπήρχαν στην επαρχία βαλίτσες -, ετοιμαζόταν να κατασκευάσει ο ίδιος κι ύστερα να πουλήσει τα εργαλεία του και να κλείσει το μαγαζί του, για ν’ αρχίσει να διαβάζει, γιατί μπορούσε να γυρίσουν καμιά «Φαύστα» ή κανένα «Οθέλλο». Με το ζόρι τον συγκρατούσαμε από τον κατήφορο που πήρε. Καταλάγιασε, σαν πήρε άλλο γράμμα που τού’ γραφε πως το γύρισμα της ταινίας αναβλήθηκε.
Ο Χρόνης ήταν πια γεροντοπαλίκαρο. Δεν τα έθετε όμως κάτω. Ο φτερωτός γιος της Αφροδίτης δεν τον εγκατέλειπε. Φώλιαζε πάντα μες στα σγουρά ποιητικά μαλλιά του και του δημιουργούσε στη φαντασία λογής λογής ειδύλλια. Καμιά από τις κοπέλες, τις οποίες ερωτευόταν ο ίδιος ή του έλεγαν άλλοι πως τον αγαπούν, δεν είχε ιδέα. Πίστευε ό,τι και να του έλεγαν για τις κοπέλες που κατά τη φαντασία του αγαπούσε, όσο απίθανο κι αδύνατο στην πραγματοποίησή του κι αν ήταν. Όπως ότι μια κοπέλα που τον αγαπούσε κατάπιε ένα «γ’δόχειρου» για ν’ αυτοκτονήσει κι ευτυχώς που την προλάβανε, κι άλλα τέτοια. Όταν ο αδερφός του Αχιλλέας του είπε ν’ αφήσει τα ονειροπολήματα και να προσπαθήσει να συνέλθει, γιατί, από αυτές που νομίζει και πιστεύει πως τον αγαπούν, δεν πρόκειται να τον παντρευτεί καμιά ούτε και στη δεύτερη παρουσία, ο Χρόνης απάντησε πως είναι όλες έτοιμες, αλλά αυτός δεν αποφασίζει. Κι είπε στον Αχιλλέα να παρακαλεί κι αυτός να πάρει τη μεγάλη απόφαση, για ν’ αγοράσει στο γιο του, το Στρατή, όχι ένα μόνο κλαρίνο που ήθελε, αλλά μια αραμπαδιά.
Ο Χρόνης πήρε μέρος και στην αγιασώτικη ηθογραφία «Τι να τα κάνω τα καλά» του Χριστόφα Κανιμά, που γράφτηκε για την Έκθεση Μυτιλήνης και που πρωτοπαίχτηκε στις 17 Ιούλη 1933 μέσα στο Γυμνάσιο της Μυτιλήνης. Στην Αγιάσο παίχτηκε την ίδια χρονιά στον Κήπο της Παναγίας.
Τελευταία φορά ο Χρόνης ανέβηκε στη σκηνή το 1939, όταν παίχτηκε η ίδια ηθογραφία. Πάντα υποδυόταν το ρόλο του Ιν(ι)κόλα. Θα ανέβαινε πολλές φορές ακόμα, αν δε μεσολαβούσε ο πόλεμος του 1940 κι η Γερμανική Κατοχή με τις χίλιες δυο στερήσεις. Η συμπαθητική μορφή του Χρόνη, του ανθρώπου με το κυπαρισσένιο κορμί, με τα ποιητικά σγουρά μαλλιά και με τη βροντερή φωνή, έσβησε στις 3 Δεκέμβρη 1941. Ο θάνατος του παθιασμένου για το θέατρο, τον αθλητισμό και τον έρωτα λύπησε τους αναγνωστηριακούς και την κοινωνία της Αγιάσου. Η Διοίκηση του Αναγνωστηρίου, όταν πρόεδρος ήταν ο Στρατής Καβαδέλλης, στο με αριθμό 63 πρακτικό της 3 Δεκέμβρη 1941 πήρε την απόφαση να του αποδώσει τιμές μεγάλου ευεργέτη και το επίτιμο μέλος Χριστόφας Χρ. Χατζηπαναγιώτης να εκφωνήσει λόγο και να τον αποχαιρετίσει. Επιφυλάχθηκε να του αποδώσει τις δέουσες τιμές σε κατάλληλο χρόνο. Ο Γυμναστικός Σύλλογος Αγιάσου είχε διαλυθεί τότες. Για την καλή ανάμνησή του πίνακάς του βρίσκεται στην αίθουσα του Αναγνωστηρίου. Από ψηλά ο Χρόνης βλέπει και καμαρώνει το Αναγνωστήριο, που υπηρέτησε ο πατέρας του ως πρόεδρός του, στα πρώτα του βήματα, κι ύστερα αυτός, να στέκει γερά και να στεγάζεται σε ιδιόκτητο κτίριο, όπως το ονειρευόταν από χρόνια κι όπως του αξίζει. Οι λίγες καί φτωχές αυτές γραμμές ας θεωρηθούν ως φιλολογικό του μνημόσυνο.
