Αγιάσος, μια πανέμορφη κωμόπολη της Λέσβου, με εργατικούς και πανέξυπνους κατοίκους, που με τα παλικαρίσια φερσίματα τους έδωσαν το «παρών» σ’ όλες τις δύσκολες στιγμές της ιστορίας του νησιού μας. Έζησαν όλοι μαζί αγαπημένοι, σαν ένα βουερό μελίσσι, και αυτό φαίνεται και από την παρακάτω πιστότατα (χωρίς διορθωτικές παρεμβάσεις), αναδημοσιευόμενη καταγραφή των σελίδων 196-197 «Οδηγού», ο οποίος βρίσκεται στο προσωπικό μου αρχείο και ο οποίος αναφέρεται στις αρχές του αιώνα μας και συγκεκριμένα στα έτη 1917-1918.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΑΛΙΚΗΣ
ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΛΕΣΒΟΥ
ΑΠΑΣΣΟΣ
(Κάτοικοι 7.000)
Κοινότης τον νομού και της νήσου Μυτιλήνης. Αποτελείται εκ της ομωνύμου πρωτευούσης. Ωνομάσθη εκ του πρώτου αυτής θεμελιωτού Μοναχού Αγίου Άσσου, μονάσαντος ενταύθα, κατά σχετικήν παράδοσιν, περί το έτος 1150. Είνε η τρίτη σημαίνουσα πόλις της Λέσβου. Απέχει της Μυτιλήνης ώρας 4 δι’ οδού αμαξιτής. Είνε εκτισμένη επί μαγευτικής τοποθεσίας επί ύψους 100 μέτρων εις τα ΒΑ πρανή του όρους Όλυμπος. Έχει ωραίον κοινοτικόν κήπον, της «Παναγίας» καλούμενον και εκτεινόμενον προς τα νότια της πόλεως. Παρ’ αυτήν, εις θέσιν «Πιτζίλια», διατηρούνται ερείπια της αρχαίας «Πενθίλης», επί λόφου δε προς τα ΒΔ λείψανα ενετικού φρουρίου, το «Κάστρο» ή «Καστέλλι». Κοινότης πλουσία έχουσα μεγίστην κτηματικήν περιουσίαν.
Γνωστή άλλοτε στην Αγιάσο ήταν και η πανάρχαια πιλητική τέχνη.,.Στη φωτογραφία (1945;) διακρίνονται, από αριστερά, ο Ευστράτιος Σαββέλης (Πατάτα), ο Ευστράτιος Προκοπίου Χατζηκομνηνός (Κολλυβάς), ο Ευστράτιος Τραγέλης και ο πιλητής (κετσετζής) Προκόπιος Χατζηκομνηνός (Κολλυβάς).
(Τη φωτογραφία παραχώρησε ο Ευστράτιος Προκοπίου Χατζηκομνηνός. Sydney)
Πανηγύρεις: Την 15ην Αυγούστου εις τον Ναόν Θεοτόκου της θαυματουργού.
Φίρμα του παλαιού παντοπωλείου του Σταύρου Βασιλείου Παπουτσέλη, το οποίο βρισκόταν στο «Χάνι», απέναντι από την άλλοτε στέγη του Δημαρχείου… (Φωτογραφία Δημητρίου Αμπουλού. Αγιάσος 1987)
Αναμνηστική φωτογραφία της προπολεμικής περιόδου, στον Κήπο της Παναγίας. Διακρίνονται, από αριστερά, ο Μιχαήλ Καρίκας, ιεροψάλτης του Ιερού Προσκυνήματος της Παναγίας Αγιάσου και μετέπειτα πρωτοψάλτης της Μητρόπολης Μυτιλήνης, ο Ευστράτιος Αξιομάκαρος (καθήμενος), ο μετέπειτα ιερέας Προκόπιος Κουρτζής και ο Αριστοφάνης Μολυβιάτης (καθήμενος). (Τη φωτογραφία παραχώρησε ο Γρηγόριος Μπράτσος)
Τα σακοποιεία της Αγιάσου παλαιότερα επεξεργάζονταν την αιγότριχα και απασχολούσαν πολλούς εργάτες και εργάτριες…
(Τη φωτογραφία παραχώρησε ο Χρίστος Πράτσος)
Πέρασε πάνω από μισός αιώνας από τότε που έγραψε το παρακάτω κείμενο για την Αγιάσο ο Γ. Χ. ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ στο βιβλίο του «Μέγας οδηγός της νήσου Λέσβου (Μυτιλήνης) 1935-1936-1937». (Τύποις «ΦΙΛΚΟ». Αθήναι). Μέσα από αυτό βλέπουμε ανθρώπους και επαγγέλματα που σήμερα δεν υφίστανται πια. Οι πρώτοι ακολούθησαν τη φυσική τερματική ανθρώπινη οδό, ενώ τα δεύτερα – τα περισσότερα – σκεπάστηκαν από την «πρόοδο» των καιρών μας και μαζί τους χάθηκε και η ανθρώπινη ζεστασιά. Στόχος της αναδημοσίευσης είναι να μη μένουν στη λησμονιά αυτοί που έφυγαν για πάντα και εμείς οι νεότεροι να γνωρίζουμε τις ασχολίες και τα έργα τους…
ΠΡΟΚΟΠΗΣ I. ΠΑΠΑΛΑΣ
ΑΓΙΑΣΣΟΣ
Είναι έδρα της ομωνύμου Κοινότητος, εις ην υπάγονται και οι εξοχικοί συνοικισμοί Άγιος Δημήτριος και Καρίνα (ορθό: Καρίνη) επί της αμαξιτής οδού Μυτιλήνης – Πολυχνίτου. Συνορεύεται με τας Κοινοτήτας: Ασωμάτου, Ιππίου, Σκούντας, Κεραμιών, Κάτω Τρίτους, Μυχούς, Λάμπου Μύλων (αποτελούντων πρώην τον Δήμον Αγιάσσου). Σήμερον η κωμόπολις αριθμεί 6.000 περίπου κατοίκους, ασχολουμένους εις την παραγωγήν ελαιολάδων, καστάνων, καρυδίων, οπωρικών (μήλα, κεράσια, αχλάδια, βύσσινα κλπ.)
Συγκοινωνεί με την Μυτιλήνην δι’ αμαξιτής οδού 27 χλμ. Σταθμός αυτοκινήτων εν Μυτιλήνη το Αγιασώτικον χάνι (οδός Αγ. Συμεών). Τιμή εισιτηρίου δρχ. 25. Προσεχώς θα εκτελεσθή η αμαξιτή οδός Σανατορίου – Μεγαλοχωρίου (Καμένου χωριού) [Πλωμαρίου].
Ναοί. Κοίμησις της Θεοτόκου. Εορτάζει την 15 Αυγούστου, οπότε συρρέει πολύς κόσμος, ανερχόμενος εις 30-40 χιλ. Ιερείς: Θεόκτ. Σοσσώνης, αρχιερατ. επίτροπος, Β. Δεμερτζής, Σταύρ. Παπαευστρατιού, Παν. Στάικος – Αγία Τριάς, Ιερεύς Νικ. Πατσέλλης – Ζωδόχος Πηγή, ναΐδριον, όπου αγίασμα Παναγίας – Άγιος Δημήτριος εις τον ομώνυμον εξοχικόν συνοικισμόν. (4 χλμ.). Εξωκλήσια (τα κυριώτερα): Ταξιάρχης ή Καστρέλλι, Αγ. Παρασκευή, Αγ. Iωάννης, Αγ. Κων/νος, Αγ. Ευστράτιος, Αγ. Βασίλειος.