Φαίνεται ότι στα τέλη του περασμένου αιώνα στην τοποθεσία «Μπαμπατσούλα» περιοχής Σκούντας γινόταν κάθε χρόνο πανηγύρι της Αγια-Φωτιάς, με πληθωρική συμμετοχή κατοίκων των γειτονικών χωριών. Πιστεύω ότι στην περιοχή αυτή, που τη χαρακτηρίζει μια αδιατάρακτη παραδοσιακή συνέχεια από τα πανάρχαια χρόνια, το πανηγύρι θα επιζεί μέχρι σήμερα. Τα επεισόδια πάντως που έγιναν το 1880, χάριν κάποιας ωραίας Ελένης, ήταν τόσο σοβαρά, ώστε ο εισαγγελέας της Μυτιλήνης Χουσνή-Βέης πήγε προσωπικά στη Σκούντα μαζί με ιατροδικαστή, που υπέβαλε το ραπόρτο που δημοσιεύουμε πιο κάτω. Ο κόσμος μέσα από τις γραμμές του παλιού εγγράφου μοιάζει σαν όνειρο μακρινό, που ποτέ δεν θα ήταν υπαρκτό, αν τα ονόματα που ακούγονται και σήμερα δε θύμιζαν την αλήθεια.
Παλικάρια της Αγιάσου βρακοφορεμένα, γαρουφαλοστόλιστα… Ο φραγκοφορεμένος Βασίλης Σταύρου Μπεγιάζης έφυγε λαθραία και πήγε να καζαντίσει στην Αμερική… (Τη φωτογραφία παραχώρησε ο Χρύσανθος Παν. Χατζηπαναγιώτης)
«Σήμερον, την 24ην Απριλίου 1880, την 3ην μ.μ. ώραν, ανεχωρήσαμεν μετά του Είσαγγελέως Χουσνή-βέη εις χωρίον Σκούδαν (sic) (εφθάσαμεν την 6ην μ.μ.), ίνα εξετάσωμεν τον Κλεάνθην Κωνσταντίνου ηκισθέντα υπό των Ηρακλή Ποδαρά, Γιάννη Χριστοφαρέλλη, Στρατή Μουτζούρη, Δημήτρη Γιαταγανέλλη και άλλων τριών ακόμη ατόμων, όλων Αγιασωτών και μεθυσμένων, την 24η Απριλίου 1880, την πρωίαν, εις την Αγίαν Φωτιάν (Φωτεινήν) εις Μπαμπατσούλα, όπου εγένετο πανήγυρις. Οι Αγιασώται ούτοι εζήτουν να κακοποιήσουν τον άνδρα μιας εξ Ιππείου, άλλοτε φυλακισμένης εις το Νοσοκομείον Αγίου Θεράποντος, Ελένης, διότι εις Μακαρόνης (όστις ήτο φυλακισμένος) ηράσθη αυτής και αυτή αυτού και εξήλθον και εσυγκατοίκησαν επί εβδομάδα. Ο δε Μακαρόνης ούτος ήτο Αγιασώτης και είχε φίλους τους άνω Αγιασώτας, οίτινες, διατί ο ανήρ αυτής εζήτησεν να δεχθή αυτήν πάλιν και μετά το πάθημα αυτό, εζήτησαν να κακοποιήσουν προς εκδίκησιν τον άνδρα της Ελένης, αλλά κατά δυστυχίαν, κατά λάθος ενόμισαν αυτόν, λέγουν οι χωρικοί, ως άνδρα της Ελένης.
Ο αικισθείς εκ χωρίου Θερμής ηρραβωνισμένος εις Σκούδαν, ηλικίας 26 ετών, εύρωστου κράσεως, γεωργός το επάγγελμα, είχε την αριστερόν κτλ». Επακολουθεί λεπτομερής ιατροδικαστική έκθεση, με περιγραφή των τραυμάτων, των οργάνων με τα οποία «κατηνέχθησαν», την πρόγνωση και τη διάρκεια της θεραπείας, την τυχόν αναπηρία που θα παρέμενε, καθώς και το όνομα του πραγματικού συζύγου της Ελένης, ο οποίος στο σημείο αυτό στάθηκε τυχερός και γλίτωσε τις «αικίες».
Ο ιατροδικαστής από επαγγελματικό ενδιαφέρον φαίνεται ότι κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Σκούντα πληροφορήθηκε και σημειώνει στο περιθώριο: «Εις Ήπιος (αυτή τη γραφή χρησιμοποιεί αντί Ίππειος) υπάρχει ο ιατρός των δηγμάτων των όφεων, εις αράπης, όστις πιπιλίζει το τραύμα καί τα χείλη του πρήσκονται, ως μοι είπον. Εις παις δηχθείς υπό κυνός (ίσως λυσσώντος) εγέμισεν, μοι είπον, από φούσκας και εις την γλώσσαν και επήγε εις Πέργαμον να θεραπευθή».
Κρίνουμε σκόπιμο να δώσουμε ό,τι μας αφηγήθηκε στη Βριακή, στις 21 Αυγούστου 1983, ο Στρατής Πατερής του Παναγιώτη, 72 χρονώ. Η αφήγηση παρουσιάζει ενδιαφέρον κι αναφέρεται σε δραστηριότητες αντιστασιακών γειτονικής περιφερείας κατά τη διάρκεια της Κατοχής
Κρίνουμε σκόπιμο να δώσουμε ό,τι μας αφηγήθηκε στη Βριακή, στις 21 Αυγούστου 1983, ο Στρατής Πατερής του Παναγιώτη, 72 χρονώ. Η αφήγηση παρουσιάζει ενδιαφέρον κι αναφέρεται σε δραστηριότητες αντιστασιακών γειτονικής περιφερείας κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Προέρχεται από έναν άνθρωπο που πήρε μέρος στην αντίσταση, που μαζί με άλλους συγχωριανούς του βοήθησε στην εγκατάσταση και στη λειτουργία αγγλικών ασυρμάτων στη Γέρα και συγκεκριμένα στον Παλαιόκηπο.
Οι αναμνήσεις έχουν, όπως είναι φυσικό, προσωπικό χαρακτήρα και δεν μπορούν να καλύψουν όλες τις πτυχές ενός γεγονότος. Συνήθως υπάρχει ελλειπτικότητα, ωραιοποίηση της προσωπικής συμβολής, καθώς και παραποίηση, σε κάποιες περιπτώσεις, της ιστορικής αλήθειας. Παρ’ όλα τα μειονεκτήματα όμως αποτελούν μια αξιόλογη αφηγηματική πηγή, την οποία οφείλουμε να χρησιμοποιούμε με κάποια προσοχή.
ΓΙΑΝΝΗΣ XΡ. ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
“Στα χρόνια της Κατοχής οργανώθηκα στην Αντίσταση. Ήμασταν κάμποσοι Παλαιοκηπιανοί που υπηρετήσαμε τους αγγλικούς ασύρματους, ο μακαρίτης Αλέκος Παπάς, ο Ηλίας Πασπατής, ο Γιώργος Σκοπελίτης, ο Ερμόλαος Ψαριανός, ο Χρίστος Χατζηράλλης ή Ξτουδόλς, που τον σκότωσαν αργότερα οι μπουραντάδες, ο Τρύφωνας Παπάς κι άλλοι.
Τον πρώτο ασύρματο, μόλις τον πήραμε, τον πήγαμε στα Μαυριά. Εκεί πέρα καθίσαμε λίγο διάστημα, οπότε μας ειδοποίησαν να φύγουμε. Η μέρα της μετακίνησης ήταν πολύ βροχερή. Μέχρι που να φτάσουμε στον Καπασά, στο ντάμι του Στέλιου Σπυριάδη, είχαμε γίνει όλοι μούσκεμα, μαζί κι ο προϊστάμενος του ασύρματου ανθυπολοχαγός Ασημάκης Ξάφης. Ανοίξαμε με δυσκολία το ντάμι και μπήκαμε μέσα. Ψάξαμε, βρήκαμε κλαδιά, ανάψαμε φωτιά και στεγνώσαμε. Ήμασταν οι παραπάνω, εκτός από το Σκοπελίτη, ο οποίος τότε βρισκόταν στο χωριό.
Το πρωί ήρθε στον Καπασά ο νεαρός παραγιός του Σπυριάδη Γιώργος Γεωργαντάς, το Κουτούτσ’, που σήμερα έχει καφενείο. Επιχειρούσε να ανοίξει το ντάμι, μα δεν τα κατάφερνε, γιατί εμείς το είχαμε κλειστό από μέσα. Τελικά ανοίξαμε και τον βάλαμε μέσα. Όταν κατέβηκε στο χωριό, είπε στο αφεντικό του αυτά που έπεσαν στην αντίληψή του. Ο Σπυριάδης φοβήθηκε, βρήκε το Σκοπελίτη και του ζήτησε να φύγουν από το ντάμι. Ο Σκοπελίτης τότε έστειλε ένα σύνδεσμο και μας ειδοποίησε να μεταφερθούμε αλλού.
Ο Στρατής Ιωάννου Γριμανέλης κι ο Πάνος Μαϊστρέλης στη Μέση Ανατολή…
Ο Σκαναβής κι οι άλλοι κάθισαν δυο τρεις μέρες στη Μονόπετρα. Από κει τους πήραμε και τους κατεβάσαμε στο χωριό μας, στον Παλαιόκηπο. Εδώ μείναν μια βραδιά στο σπίτι του Γιώργου Σκοπελίτη. Μετά έπρεπε να τους παραδώσουμε στην οργάνωση του Μανταμάδου. Την αποστολή αναλάβαμε εγώ κι ο Αλέκος Παπάς. Χρησιμοποιήσαμε για τη μεταφορά τρία ζώα, το δικό μου το άλογο και τα μουλάρια του Αλέκου Παπά και του Φωτή Μπλούκου. Για να μην περάσουμε από το Ίππειος, όπου υπήρχε αστυνομία ελληνική που δεν ξέραμε τις διαθέσεις της, αποφασίσαμε να πάμε από την περιοχή που ονομάζεται Μητρόπολη, να βγούμε στα Κεραμιά, να κατευθυνθούμε προς την Πηγή κι από κει ακλουθώντας κατσικόδρομους να φτάσουμε στον προορισμό μας. Τα ζώα όμως, κατά κακή μας τύχη, πήραν λάθος δρόμο. Μας ρίξαν στα μπαλγκάμια, στα γκιόλια της Λάρσος. Απ’ όπου πηγαίναμε, για να βγούμε από τα τσάγια, το αποτέλεσμα ήταν το ίδιο. Όλα τα δρομάκια κατέληγαν σε μια μυλόπετρα. Ήταν νύχτα, δε βλέπαμε καλά, ταλαιπωρηθήκαμε πολλή ώρα άνθρωποι και ζώα. Καμιά φορά είδαμε κάπου φέξη. Ήταν μια καλύβα με σάζια. Πήγα προς τα κει και βρήκα ένα γέρο. Τον παρακάλεσα πολλή ώρα να μας οδηγήσει μέχρι τα Κεραμιά, αλλ’ αρνήθηκε. Επέστρεψα στο μέρος όπου είχα αφήσει τους άλλους και τους είπα για το γέρο, που δεν ήθελε να μας βοηθήσει. Ήμουνα θυμωμένος και πρότεινα να του κάψουμε την καλύβα. Ύστερα σκεφτήκαμε να τον πληρώσουμε να μας πάει. Του δώσαμε 100 χιλιάρικα, που τα είχαν οι άλλοι, κι έτσι ανέλαβε να μας οδηγήσει στα Κεραμιά. Μετά από λίγη όμως πορεία αναγνωρίσαμε το δρόμο και τον διώξαμε. Επειδή όμως καθυστερήσαμε, δεν μπορέσαμε να ήμαστε συνεπείς και να συναντηθούμε με τους ανθρώπους της άλλης οργάνωσης στο προκαθορισμένο σημείο. Όταν πλησιάσαμε στο Μανταμάδο, κρυφτήκαμε άνθρωποι και ζώα σ’ ένα ρουμάνι, για να δούμε τι θα κάνουμε. Εγώ έμεινα επιτόπου με τους ανθρώπους. Ο Αλέκος πήγε κι αντάμωσε τους σύνδεσμους, οι οποίοι πράγματι ήρθαν τις αυγές και παρέλαβαν τους ανθρώπους, για να τους φυγαδέψουν πιθανότατα στη Μέση Ανατολή. Μετά την παράδοση εμείς δεν είχαμε πια καμιά δουλειά, γι’ αυτό κι επιστρέψαμε στον Παλαιόκηπο.
Τον πρώτο ασύρματο που χρησιμοποιήσαμε μας τον πήραν δεν ξέρω τι έγινε, ίσως να χάλασε. Μαζί έφυγε κι ο Ασημάκης ο Ξάφης. Παράδοση νέου ασύρματου θα γινόταν στη Σαρακίνα, παράλια περιοχή περιφέρειας Μανταμάδου, πολύ κοντά στην τουρκική ακτή. Πήγαμε εγώ κι ο Γιώργος ο Σκοπελίτης με δυο μουλάρια. Περιμέναμε κει τρεις μέρες, ώσπου να μπορέσουμε να κάνουμε την παραλαβή. Πάνω που ερχόταν το υποβρύχιο, έκανε την εμφάνισή του ένα γερμανικό καταδιωκτικό. Μαζί με τον ασύρματο ήρθε και νέος ασυρματιστής, σταλμένος από το στρατηγείο Μέσης Ανατολής.
Επιστρέφοντας νύχτα από τη Σαρακίνα εγώ, ο Γιώργος ο Σκοπελίτης κι ο ασυρματιστής, είδαμε στο βάθος του δρόμου ένα λουξ. Πανικοβληθήκαμε, γιατί νομίσαμε πως ήταν Γερμανοί. Να φύγουμε δεξιά ή αριστερά ήταν αδύνατο, γιατί είχε ντουβάρια ψηλά. Μείναμε για λίγο χρόνο επιτόπου. Ύστερα αποφασίσαμε να πάω εγώ προς τα κει κι αν είναι Γερμανοί να ρίξω χειροβομβίδα και να προσπαθήσουμε να διαφύγουμε με κάθε τρόπο. Εγώ ήμουνα γρήγορος, έτρεχα πολύ. Είχαμε πιστόλια και χειροβομβίδες. Βάδισα, έφτασα στο λουξ και διαπίστωσα με χαρά πως ήταν πυροφάνι, πως δεν ήταν Γερμανοί αλλά ψαράδες. Από κει συνεχίσαμε το δρόμο μας χωρίς κανένα κακό συναπάντημα και φτάσαμε στον Παλαιόκηπο.
Το νέο ασύρματο τον φέραμε στον Αγλέφιρο, στο κτήμα του Χρίστου Χατζηράλλη, όπου υπήρχαν δυο τρία κατνέλια, μικρές κατούνες. Εδώ καθίσαμε αρκετό διάστημα. Αργότερα μετακινηθήκαμε κι ήρταμε στην κατούνα του Στρατή Βέτσου. Κι εδώ μείναμε αρκετό χρόνο, ήταν προς το τέλος της κατοχικής περιόδου. Από εδώ μεταφέραμε τον ασύρματο στο χωριό, όπου φυλάχτηκε λίγες μέρες στο σπίτι του Γιώργου Σκοπελίτη. Από το χωριό τον μεταφέραμε στον κάμπο, στη Βριακή. Τον εγκαταστήσαμε στην Πραματιά, στην κατούνα του Φωτή Μπλούκου. Προσέχαμε πολύ, γιατί υπήρχαν καταδότες. Δεν ήταν αδύνατο να πληροφορηθούν τη δράση μας οι Γερμανοί. Υπήρχε κίνδυνος να προδοθούμε και μέσα από το χωριό, οι γκεσταμπίτες δεν έλειπαν. Κι ο δεύτερος ασύρματος λειτούργησε κανονικά, όπως κι ο πρώτος, παρέχοντας χρήσιμες πληροφορίες στο στρατηγείο Μέσης Ανατολής...”.
