ΣΤΡΑΤΗΣ ΧΡΙΣΤΟΦΑΡΗΣ. Ένας Αγιασώτης πολυτεχνίτης…

Με το παρανόμι του Καμπάς τον ήξεραν, όπως κι άλλους, μέσα στο χωριό. Με το επίθετο Xριστοφάρης τον ήξεραν πολύ λίγοι. Ήταν μουσικός. Έπαιζε τρομπόνι με την κομπανία των Ρόδανων – Σουσαμλήδων, που ήταν άφταστη στους χορούς και στα ρεμπέτικα

ΣΤΡΑΤΗΣ ΚΑΜΠΑΣ
Σκίτσο Αντώνη Πρωτοπάτση (Pazzi) (Μελάνι, 14X20. Κάτοχος: Παν. Ρ. Σουσαμλής)

Με το παρανόμι του Καμπάς τον ήξεραν, όπως κι άλλους, μέσα στο χωριό. Με το επίθετο Xριστοφάρης τον ήξεραν πολύ λίγοι. Ήταν μουσικός. Έπαιζε τρομπόνι με την κομπανία των Ρόδανων – Σουσαμλήδων, που ήταν άφταστη στους χορούς και στα ρεμπέτικα. Την ξέρανε στα χωριά του Πολιχνίτου και κυρίως της Γέρας, όπου τους φώναζαν ταχτικά ως το 1939-1940, που παίζανε μερόνυχτα κι όχι σπάνια και βδομάδα σωστή. Είχε και μπάρμπα μουσικό, που ήταν παντρεμένος στη Γέρα, το Γιώργο Καμπά. Έπαιζε κλαρίνο με την κομπανία των Νείρων, που ήταν άφταστη στα ευρωπαϊκά και στις καντάδες, με τον καλλίφωνο τραγουδιστή και μουσικό (τρομπόνι) Θεοφάνη, που ήταν γαμπρός του Καμπά.

Ήταν πολυτεχνίτης, χωρίς να είναι και ερημοσπίτης, όπως θέλει το λαϊκό ρητό. Είχε το καφενείο με τα μπαλκόνια πάνω στο γεφύρι, στο Σταυρί, (σημερινό σπίτι Στρατή Στεφάνου). Έκανε έπιπλα, καρέκλες, χτένια, καρούλια, σαγίτες για τις κρεβατές, αδράχτια κι άλλα. Με επινόησή του, που πρόσθεσε στα πόδια ραπτομηχανής, το ξασμένο και λαναρισμένο μαλλί, που θα έκανε στο αδράχτι γρίζα μια γυναίκα σε δέκα μέρες, το έκανε μόνο σε εφτά και όλο ντούζ’κο (το ίδιο). Απ’ τα θεμέλια έχτισε κι αποτέλειωσε ένα καλύβι του στις Λάμπες. Ακόμα έκανε και βάρκα του Κυνηγετικού Ομίλου για το κυνήγι της πάπιας στη Μεγάλη Λίμνο. Κι όλα αυτά αυτοδίδαχτος. Ό,τι δουλειά κι αν καταπιανόταν, την έβγαζε πέρα. Και ό,τι έβγαινε απ’ τα χέρια του ήταν σωστό καλλιτέχνημα και μιλούσε.

Στη φωτογραφική τέχνη που ασχολήθηκε, όταν παράτησε το όργανό του, χρειάστηκε να παρακολουθήσει λίγες μέρες κοντά στον πρόσφυγα φωτογράφο Παν. Χατζέλη, για να μάθει την τέχνη. Το 1927 που ο Χατζέλης μετέφερε το φωτογραφείο στη Μυτιλήνη, για να χτίσουν το σημερινό Ξενώνα, που στεγάζει την Αστυνομία και το Αγρονομείο, δημιούργησε δικό του φωτογραφείο στον Κάτω Κάμπο, δίπλα στο σπίτι του Παν. Κωμαΐτη.

Οι Καμπάδες που φτάσαμε είχαν διαψεύσει το παρατσούκλι τους, που στην τουρκική θα πει χοντρός. Απεναντίας ήταν κανονικοί στο σώμα και στο μυαλό όλοι τους ξυράφια κι όχι καμπάδες.

Θαύμαζε παθολογικά τους Γερμανούς (χωρίς να είναι φίλος τους) για τις προόδους, τις εφευρέσεις και τα τεχνολογικά τους επιτεύγματα. Με τρεις νεαρούς Γερμανούς τουρίστες, που πέρασαν το 1937 παίζοντας ερασιτεχνικά ακορντεόν, που δεν είχε διαδοθεί ακόμα εδώ στην Ελλάδα, ήταν ξετρελαμένος με το παίξιμο και τα όργανά τους. Τους πήρε στο σπίτι του και τους περιποιήθηκε όσο μπορούσε. Όταν τον ρωτήσαμε, αν τον τραχανά που τους πρόσφερε τον πήρανε για στόκο και τον κολλούσαν στα τζάμια, πειράχτηκε πολύ.

Το καλοκαίρι του 1938 που ήρθε από το Μόναχο, όπου σπούδαζε, ο Πάνος Κολαξιζέλης κι απ’ την Αθήνα ο Πάνος Πανανής, που ήταν δημ. υπάλληλος, για να του εξάψουν πιο πολύ το θαυμασμό που είχε για τους Γερμανούς, συναγωνίζονταν ποιος θα του πει το πιο μεγάλο και τερατώδικο ψέμα. Ο Κολαξιζέλης του είπε πως απ’ τα ράχτα, που έχουμε μπόλικα και άχρηστα, οι Γερμανοί βγάζουν το καλύτερο μαλλί. Κι ο Πανανής, πιο τερατολόγος, του είπε πως στην Αθήνα κάποιος έχει φέρει μια ράτσα κότες απ’ τη Γερμανία, που, όταν γίνουν δυο χρονώ, αντί αβγά γεννούν πλέλια, φτάνει στην τροφή τους μέρα παρά μέρα να τους δίνεις και ζωικές τροφές (κρέας, ψάρια) και να τις έχεις σε ζεστό μέρος το χειμώνα. Αυτό δεν το χώρεσε το μυαλό του κι αντέδρασε. Με την επιβεβαίωση του Κολαξιζέλη και την υπόσχεση του Πανανή, πως θα φροντίσει να του στείλει μια κότα απ’ την Αθήνα, προσποιήθηκε πως το δέχτηκε. Όταν γύρισε ο Κομνηνός Τσοκαρέλης απ’ την Αθήνα όπου είχε πάει του έφερε μια παράξενη μαύρη γυμνολαίμισσα κότα μέσα σε μια κλούβα. Οι αμφιβολίες του άπιστου Θωμά διαλύθηκαν μεμιάς σαν καπνός. Κατουρημένος απ’ τη χαρά του για το πρωτάκουστο απόχτημά του, την έδειχνε καμαρωτός και περήφανος στα καφενεία και στο δρόμο που τραβούσε για το σπίτι του, στην Μπουτζαλιά. Στα καφενεία και στις γειτονιές οι συζητήσεις ήταν για την κότα που γεννά τα πλέλια. Το σπίτι του έγινε τόπος προσκυνήματος. Εντολή στη γυναίκα του, το Βγενιώ, να την έχει σαν τα δυο της τα μάτια. Γιατί, όσο αξίζει η κότα, δεν αξίζουν και οι δυο τους (ήταν άτεκνοι). Την είχαν μη στάξει και μη βρέξει. Μα αυτή και έβρεχε και έσταζε παντού κι όπου τύχαινε. Το Βγενιώ τραβούσε τα μαλλιά της για τη φορτούνα που ήρθε στο κεφάλι της, με τις κουτσουλιές που δεν πρόφταινε να καθαρίζει. Δεν ήξερε τι να κάνει. Έφτασε ο καιρός και φύγανε στις Λάμπες για τις ελιές. Μαζί τους πήραν και την κότα.

Μια μέρα, χωρίς να προσέξει και να το καταλάβει, δεν έκλεισε καλά την πόρτα του καλυβιού ο Καμπάς. Μαυρισμένα τα μάτια της κότας από το μεγάλο περιορισμό που την είχαν, βρήκε την ευκαιρία και ξεπόρτισε. Ώσπου να σηκωθεί να βγει έξω ο Καμπάς, η κότα έγινε άφαντη. Ευτυχώς που έφυγε απ’ τον ίδιο και δεν έφυγε απ’ το Βγενιώ. Τι θα γινόταν και γω δεν ξέρω. Όσο περνούσαν οι μέρες και δε βρισκόταν η κότα, τόσο μεγάλωνε η στεναχώρια του Καμπά. Αντίθετα το Βγενιώ χαιρόταν, γιατί γλύτωσε από τις κουτσουλιές της, που δεν προλάβαινε να καθαρίζει, και τη φασαρία της, που έκανε άνω κάτω τα πάντα μέσα στο σπίτι.

Ανέβηκαν στο χωριό, για να κάνουν τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά. Την παραμονή των Φώτων, κατά το έθιμο, πήγαμε και του είπαμε τα κάλαντα, με τα παρακάτω στιχάκια που κάναμε.

Άρχισε, γλώσσα μ’, άρχισε, άρχισε μη φοβάσαι,
και τα τραγούδια που θα πεις, καλά να τα θυμάσαι.
Γοι φίλοι σου γοι Γερμανοί, που ‘ρταν απ’ άλλου τόπου,
του τραχανό που τς φίλιψις τουν πήρανε για στόκου.
Μην απαντέγς για να γιννήσ’ γη όρθα, που στείλαν, πλέλια,

θαν αφαν’στείς να τνη ταγίγς χαψέλια τσ’ αντιρέλια.
Σ’ τούτο το σπίτι που ‘ρταμι τα κάλαντα να πούμε,
χρόνια πολλά και ευτυχή, για να του ευχηθούμε…

ΣΤΡΑΤΗΣ ΚΑΜΠΑΣ
Σκίτσο Χαράλαμπου Πανταζή

Με τα στιχάκια αυτά άναψε σαν μπαρούτι και φούσκωσε σαν τη θάλασσα. Να πάρει την πιστογεμή; να μας πετάξει κανά κουμάρι; έδωσε τόπο στην οργή, έκανε τα πικρά γλυκά. Την ώρα που μας κερνούσε το Βγενιώ, κουνώντας το κεφάλι της, δαγκάνοντας τα χείλη της και δείχνοντας τον με τα μάτια της, μας έλεγε πως ήταν όλος φωτιά και λαύρα. Μας ευχαρίστησε μ’ ένα πικρό, γεμάτο φαρμάκι χαμόγελο που δεν μπόρεσε να κρύψει, μα ούτε και να γλυκάνει λίγο.

Πριν από το 1940, στα Βατερά, ένας πλανόδιος Πλωμαρίτης μανάβης διαλαλούσε την πραμάτεια του, φωνάζοντας: ωραία, ζουμερά, αγιασώτικα ροδάκινα. Όταν τα είδαν, πως είναι δεύτερης ποιότητας, ο Στρατής Παπανικόλας, ο Θείελπης Λευκίας, που αγαπούσαν τα πειράγματα κι ήταν τρυπ’τήρια σωστά, καθώς και ο γιατρός Καραμάνος, που δεν πήγαινε παρακάτω, (μακαρίτες και οι τρεις), νόμισαν πως τους δόθηκε η ευκαιρία να μας βάλουν στην τσιργίνα, να μας πειράξουν, να μας πθέψουν, να μας κουρδίσουν, για να σπάσουν πλάκα. Το πρώτο κέντρισμά τους ήταν, αν ό,τι βγάζει η Αγιάσος είναι σαν αυτά τα ροδάκινα. Μονάχοι τους πέσανε στη φάκα. Χωρίς καμιά επιδίωξη, καμιά προσπάθεια ή προετοιμασία. Ούτε μπορούσαν ποτέ να φανταστούν πως θα πάνε για μαλλί και θα βγουν κουρεμένοι. Για κάτι τέτοια και προπαντός αυθόρμητα τρελαινόταν κι ήταν η ψυχή του Καμπά. Χαρούμενος, γελαστός και με έκδηλη την ικανοποίηση στο πρόσωπό του, ξεκρεμάζει τον κυνηγετικό του τροβά, χώνει μέσα το χέρι του, βγάζει και προσφέρει σ’ όλους από ένα ροδάκινο, γιατί άλλο δε χωρούσε η χούφτα του, που μείνανε όλοι κατάπληκτοι, με γουρλωμένα κι ορθάνοιχτα τα μάτια, αποσβολωμένοι, και με τα ροδάκινα στο χέρι, χωρίς να βγάζουν άχνα κανείς τους για κάμποση ώρα. Δίνοντας τους τα ροδάκινα, τους είπε. Να, ποια είναι τ’ αγιασώτικα κι όχι αυτά που σας φέρνει και σας γελά ο Κατσούπς, ο Λουβιάρς (έτσι λέγαν τότες τους Πλωμαρίτες). Και γυρίζοντας στον Πλωμαρίτη, που τα είχε κι αυτός χαμένα από το ανέλπιστο περιστατικό, και πριν ακόμα του πει κουβέντα, νομίζοντας πως θα τον βάλει μπροστά για την απάτη που κάνει, λέγει: Κι να κάνου, φαμ’λίκς κι φτουχός άθριπους είμι κι τρέχου απ’ κη μια ως κη άλλ’ κι κάνου ό,κ(ι) μπουρώ, να βγάλου του ψουμί σκιά μουρέλια μ’.

Στον πλάτανο του Κήπου της Παναγίας
Αναμνηστική φωτογραφία πάνω στον πλάτανο του Κήπου της Παναγίας (3 Αυγούστου 1936). Εικονίζονται από αριστερά προς τα δεξιά: Γιάννης Χατζηνικολάου, Στρατής Καβαδέλης, Στρατής
Παπανικόλας, Στρατής Αναστασέλης (πίσω), Κομνηνός Τσοκαρέλης και Μιλτιάδης Σκλεπάρης

Η καλή η μέρα φαίνεται από το πρωί. Όλα ήρθαν στον Καμπά βολικά κι από μόνα τους. Πέτυχε να μην πάρουμε χαμπάρι τα ροδάκινα που είχε στον τροβά του. Μ’ αυτά τους κατέπληξε και τους αποσβόλωσε. Αλλιώς θα μας έπρηζαν και θα μας έσκαζαν στο πθέψ’μου.

ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ ΣΚΛΕΠΑΡΗΣ

περιοδικό ΑΓΙΑΣΟΣ. τ. 011 & 012-1982

ΕΝΑΣ ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗΣ

agrotiki-foni_19591126_protoporos-kallitexnis

ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΦΩΝΗ, 26-11-1959

ΠΡΟΒΟΛΗ ΕΓΧΡΩΜΩΝ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ

Default 1
ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΦΩΝΗ, 30-07-1959

ΧΡΙΣΤΟΦΑΣ ΓΙΑΝΝΗ ΚΟΥΡΒΑΝΙΟΣ. Ο άνθρωπος, ο αγωνιστής, ο φωτογράφος

Default 1
Ο Χριστόφας Ιωάννου Κουρβανιός (δεξιά) με το συστρατιώτη κουμπάρο του Βασίλειο Ευστρατίου Χριστοφαρή ή Καμπά, παλαιό καπιστρά της Αγιάσου. (Ξάνθη, 31-12-1925. 41ο Σύνταγμα Πεζικού, 6ος Λόχος).
Ο Χριστόφας Κουρβανιός είδε το φως της ζωής στην Αγιάσο το 1900, αλλ’ η επίσημη ληξιαρχική του καταχώριση έγινε πέντε χρόνια αργότερα ή από αμέλεια ή από πρόθεση εξυπηρέτησης κάποιας σκοπιμότητας. Ήταν παιδί του Γιάννη Κουρβανιού και της Κλεονίκης Χατζηνικολάου. Εξ απαλών ονύχων μπήκε στη βιοπάλη και όταν αντρώθηκε άσκησε το επάγγελμα του ζαχαροπλάστη και παράλληλα του φωτογράφου και του πωλητή κρατικών λαχείων.
Από το γάμο του με τη Βασιλική Θεοδώρου Βαλέτσα απόκτησε τρεις γιους και δυο θυγατέρες, το Γιάννη, που έγινε και αυτός ζαχαροπλάστης, τον πολυτάλαντο φίλο μας Γρηγόρη, μακαρίτη από το 1985, που εργάστηκε ως μουσικός, ως φωτογράφος και ως επιστάτης του Αναγνωστηρίου «η Ανάπτυξη» Αγιάσου, το Στρατή, ανάπηρο πολέμου και πρόεδρο του Παραρτήματος Π.Ε.Α.Ε.Α. Αγιάσου, τη Μαριάνθη Ανθιμοπαναγιώτη Γυρέλη και την Κλεονίκη Φωτίου Ρουγκέλη. Ευτύχησε να πάρει στην αγκαλιά του και να κανακέψει εγγόνια και δισέγγονα.
Default 4
Ο Χριστόφας Ιωάννου Κουρβανιός, κρατώτας στα χέρια του το νεοφώτιστο δισέγγονό του Νικόλαο Βαΐου Μπαλκίζα, φωτογραφίζεται μπροστά στην ωραία πύλη του ιερού ναού της Παναγίας Αγιάσου (1972). Διακρίνονται, αριστερά, η μητέρα του παιδιού, εγγονή του, Δήμητρα Ιωάννου Κουρβανιού, η ανδραδέλφη της Ελένη και ο ανάδοχος. Δεξιά, διακρίνονται, ο Βάιος Νικολάου Μπαλκίζας με τη μητέρα του Χρυσούλα, με την εξαδέλφη της συζύγου του Ευστρατία Φώτη Ρουγκέλη και με την κουνιάδα του Νίκη Ιωάννου Κουρβανιού… (Τη φωτογραφία παραχώρησε η Βασιλική Γρηγορίου Κουρβανιού)
Ο Χριστόφας Κουρβανιός ήταν άνθρωπος καλοσυνάτος, αξιοπρεπής, φιλόπονος, συνεπής. Ήταν καλός οικογενειάρχης, στοργικός πατέρας, έντιμος επαγγελματίας. Το κατάστημά του, Ζαχαροπλαστείον «το Μπουκέτο», βρισκόταν λίγο πιο πάνω από την αρχή του δρόμου προς το Σταυρί, κοντά στα άλλοτε συστεγασμένα Φαρμακεία του Πάνου Ευαγγελινού και του Γιάννη Χατζηλεωνίδα. Στον ίδιο δρόμο, αρκετά μέτρα ψηλότερα, απέναντι από το κατεδαφισμένο από πέρυσι Καφενείο του Παναγιώτη Παπαπορφυρίου (Γράμμη), λειτούργησε επί πολλά χρόνια και το Ζαχαροπλαστείο του γιου του Γιάννη. Τα ζαχαροπλαστεία τον παλιό καιρό ήταν πόλοι έλξης για μικρούς και για μεγάλους, αλλά και δυσπρόσιτα, γιατί τα χρήματα ήταν μετρημένα. Απαγορευμένα για τους νεαρούς λιχούδηδες ήταν ακόμη και τα γλυκά του σπιτιού, τα φυλαγμένα στα κατάκλειστα «γυαλουντόλαπα». Γι’ αυτό και ξεσπούσαν, ανάλογα με την εποχή, στις ξινήθρες, στα «τζανιρίκια», στα τσάγαλα, στις «πιτραμίθρες», στους «κατράδες», στα καρύδια, στα μύγδαλα, στα κάστανα, στα κυδώνια και σε τόσα άλλα γεννήματα της μάνας γης…

 

Ως φωτογράφος ο Χριστόφας Κουρβανιός δεν ανήκει βέβαια στους μεγάλους τεχνίτες. Δεν είχε ειδικά οργανωμένο εργαστήριο. Η φωτογραφική ήταν γι’ αυτόν πάρεργο. Παρ’ όλα όμως αυτά ο φακός του απαθανάτισε πολλά πρόσωπα, πολλά στιγμιότυπα. Αναρίθμητες μικρόσχημες φωτογραφίες, με τη σφραγίδα του πίσω, γλυκερά θυμητάρια του παρελθόντος, έχουν αποτυπώσει, στην Αγιάσο αλλά και αλλού, στιγμές του χρόνου που κυλά ασταμάτητα στο ατέρμονο χωνευτήρι της αιωνιότητας. Μαθητής και συνεχιστής του ο γιος του Γρηγόρης, που με τις άοκνες προσπάθειές του πλούτισε το φωτογραφικό αρχείο του Αναγνωστηρίου…

 

Ο Χριστόφας Κουρβανιός ήταν άνθρωπος με δημοκρατικές αρχές, με προοδευτικό προσανατολισμό. Αγάπησε το Αναγνωστήριο. Οργανώθηκε στην Εθνική Αντίσταση, μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ. Στα χρόνια της μισαλλοδοξίας και του κατατρεγμού ήταν στο στόχαστρο, όπως και τόσοι άλλοι. Ο γιος του μάλιστα Γιάννης γνώρισε και το «εξυγιαντήριο» της Μακρονήσου…

 

Προπολεμικά ο Χριστόφας Κουρβανιός έδωσε το «παρών» και στο αγιασώτικο καρναβάλι, ως σατιρογράφος και συγχρόνως ως εκφωνητής. Αναφερόμενος στα κοινοτικά ουρητήρια, τα οποία βρίσκονταν στο Χάνι, καθώς προχωρούμε από την πλατεία της Αγοράς, και που τα κατάργησε, χωρίς όμως να δημιουργήσει άλλα, ο πρόεδρος της Κοινότητας Παναγιώτης Ευστρατίου Χατζηεμμανουήλ (1883-1937), είπε τα παρακάτω, καταπώς με πληροφόρησε ο Στρατής Χατζηχρυσάφης, ανταποκριτής του περιοδικού «Αγιάσος» στο Sydney, σε συνάντησή μας στην ιδιαίτερη πατρίδα, στις 14-8-1993:

 

Θιος σχουρέσ’ τουν τουν άθριπου, ας ήνταν τσι μπικρής

 

τσ’ ας μην αφήτσι τόπου, να κατουρήσ’ κανείς!

 

Θιος σχουρέσ’ τουν τουν άθριπου, ας ίπνι τσι ρατσί

 

τσ’ ας μ’ έκανι τσι μένα να χέσου του βρατσί!

 

Ο Χριστόφας Κουρβανιός άφησε τη στερνή του πνοή στη γενέτειρά του το 1983, πλήρης ημερών. Στο πέρασμά του από τη ζωή έμειναν χνάρια, που συχνά πυκνά δρομολογούν το τρεχαντήρι της μνήμης και ανοίγουν τους ορίζοντες των συνειρμών…

ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
περιοδικό ΑΓΙΑΣΟΣ, 126/2001